АВРЕЛИЙ АВГУСТИНЫ УЛС ТӨРИЙН СУРГААЛ

Дундад эртний улс төрийн сэтгэлгээний түүхэнд Аврелий Августин хүндтэй байр суурь эзэлдэг билээ. Католиг суртлын гэгээн эцэг Августин олон ухаанд нэр нэндэн тодорч, хожмын мэргэдэд зүйрлэшгүй нөлөөлөл үзүүлсэн суутан болно. Түүний туувисан “Эзний хот улсын тухай” («De civitate Dei»), “Шүтлэг” («Confessiones»),  “Бүтээгчийн тухай” («De Trinitate»), “Эрх чөлөөт хүслийн тухай” («De libero arbitrio») тэргүүтэн зохиол нь өдгөө ч шинжлэх ухааны үнэ цэнэ, ач холбогдлоо алдаагүй, сэхээрэлт багачуудын уншваас зохих номын жагсаалтад байсаар байна.

Гэгээн хэмээгдэн олноо цолгорсон Аврелий Августин 345 оны арваннэгдүгээр сарын 13 нд тэр үеийн Ромын эзэнт улсын харьяанд багтах хойд Африкийн Нумидийн Тагас балгаснаа, өнөөгийн Алжир улсын Суг-Ахраст газрын эзний гэрт эснэв. Христос шүтлэгч оюут төгс эхийн ивгээлээр номын ухаанд хичээн суралцаж, дээдийн эрдэмд шарласан гэдэг. Бага залуугаас Герег хэл, соёлыг захчлан латин утга зохиолд шимтэн эрдэм ухааны уурхай Мадавр балгаснаа үргэлжлүүлэн суралцсан байна. 370 оны намар буянт хүмүүн Романианы туслалцаатайгаар Карфаген хотноо хүрэлцэн очиж, яруу илтгэл зүй судалжээ. Карфагенид байхдаа 17 насандаа Августин 13 настай, дорд язгуурт охинд сэтгэл алдарч хэсэг хугацаанд хамт амьдарсан байна. Улмаар 372 онд хүү Адеодат нь мэндэлжээ.

373 онд Цицероны бүтээлийг судалж, философид татагдах болсон бөгөөд шүтлэгийн хувьд манихейн сурталд орсон байдаг. Гэвч 383 онд Ромд, 384 онд Миланд яруу илтгэл зүйгээр хичээл зааж, гэгээн Амвросийн нөлөөгөөр 387 онд эрхүүд болжээ. Ромоор дамжин төрөлх Тагас балгаснаа хүрэлцэн ирж, хэсэг хугацаанд өнгөт орчлонгийн элдэв бүхнийг тэвчин оршихуйн чанад утгыг тайлах аглаг буйдыг номлосон нийгэмлэг цүглэж, багачуудад суртхаал хайрласан байна. 395 онд Хиппоны хамба лам Валерий жанч халж, шинэ хамбаар Августиныг өргөмжилжээ. Энд байхдаа тэрээр Нумидын хамба Донатын цогцлоосон донатизм, санваартан Пелагийн үүсгэсэн пелагионизм, Александрын санваартан Аригийн анх номлосон ариан тэргүүтэн олон зүгийн тэтрүү санаатны цуудам үзлийг чумарлан няцааж, христос суртлын үнэн утгын мадаггүй чанарыг дахин номлосон байна.

Мэргэдийн оройн чимэг, хритос суртлын оюут санваартан Гэгээн Аврелий Августин 430 оны наймдугаар сарын 28 нд Карфагены ойролцоо орших Хиппонид вандалуудын довтолгооны үеэр 85 насандаа жанч халжээ.

Тэрээр философийн хувьд дараах үзэл санааг хөгжүүлсэн байна. Ертөнцийн эзэн материйг бий болгож, түүний хэлбэр, шинж чанар, зорилгыг тодорхойлж өгсөн. Манай гараг ертөнцөд оршин буй бүх зүйл сайн, сайхан, зохист утгыг агуулах учир оршидог. Харин эсрэгээр, муу, муухай бүхэн ахуйлаг бус шинжтэй бөгөөд алдаа дутагдал болно. Ингэхлээр, ертөнцийн эзэн ахуй, сайн сайхан байдал, цэвэр хэлбэр, дээд үзэмжийн эх сурвалж юм. Ертөнцийн эзний тасралтгүй үргэлжлэх сайжруулалтын үр дүнд гараг ертөнц оршин тогтнодог. Гараг ертөнц цор ганц бөгөөд зэрэгцээ ертөнцийн утга тээх боломжгүй. Матери хэлбэр, хэмжээ, тоо ширхэг, зүй тогтлын хувьд харилцан адилгүй. Гэвч бүх юм эзний бүтээл учир зохистой.

Ертөнцийн эзэн бүхнийг бүтээгч, эзэн биегүй, төсөөлшгүй, төгсгөлгүй шинж чанартай. Хүнийг анх эрх чөлөөт болгон бүтээсэн авч нүгэлт үйлийн улмаас хүн өөрийгөө эрх чөлөөгүй амьтан болгосон. Ингэхлээр, хүний эрх чөлөөгүй байдал нүгэл хилэнц, өөрөөр хэлбэл, муу муухай бүхнээс үүдэлтэй. Хүний амьдралын зорилго нүглийг тэвчиж, буяныг эрэлхийлэх, ингэснээр ертөнцийн эзний гэсгээлээс ангижрахад оршино.

Тэгвэл буян гэж юу вэ? Августин буяныг ертөнцийг эзнийг сүслэх итгэл бишрэлтэй холбон авч үзсэн байна. Ертөнцийн эзэнд сүслэх итгэл бишрэлгүйгээр гэсгээлээс ангижрах боломжгүй. Хүн итгэл бишрэлийн хүчээр гэсгээлээс ангижирч, жинхэнэ эрх чөлөөг олно.

Цаг хугацаа гэгч өөрчлөлт, хөдөлгөөний хэмжилт юм. Гараг ертөнц орон зайд, ахуй цаг хугацаанд хязгаарлагдана. Өнгөрсөн болон ирээдүй гэгч бодитой бус. Гагц өнөө цаг бодитой. Өнгөрсөн цаг бидний дурсамжид, ирээдүй цаг бидний итгэл найдварт үрэвтэж оршино.

Улс төрийн сургаал

Августины улс төрийн сургаал 413-427 оны хооронд бичигдсэн 22 дэвтэр, 659 бүлгээс бүрдэх “Эзний хот улсын тухай” нэрт зохиолд системтэйгээр тусгагдсан байдаг. Юуны түрүүнд, Августин нийгмийн харилцаан дахь хүмүүсийн хөрөнгө чинээний тэгш бус байдлыг зөвтгөн авч үзсэн байна. Тэгш бус байдал нийгмийн амьдралын зүй ёсны үзэгдэл бөгөөд баялагийн тэгштгэх явдал ямагт бүтэлгүйтлээр дуусах болно. Өөрөөр хэлбэл, хүн төрөлхтөний бүхий л түүхэн хөгжлийн явцад тэгш бус байдал байсан, байсаар ч байна. Гэвч эцсийн эцэст, бүх хүн ертөнцийн эзний өмнө эрх тэгш.

Төр бол нийгмийн дотоодод элх амгаланг тогтоож, хүмүүст сайн сайхныг авчрах үүрэгтэй байгууллага бишээ. Харин хүний аминч чанарын улбаа нүглийн шийтгэл юм. Адам, Евагаас эхтэй нүгэлт үйлийн улбаа хүн төрөлхтөнд ертөнцийн эзний хоёр дахь гэсгээл иртэл оршсоор байх бөгөөд уг чанар нь эзний хүсэл зоригт бус, хүн өөрийн дур зоргод захирагдах болсонд агуулагдана.  Хүн төрөлхтөний түүх газрын болон ертөнцийн эзний хаант улс гэсэн хоёр үед хуваагдана. Хүн хүнээ дарлан мөлжиж, нунжлах, ёс бусаар дээрэмдэх, үтээрхэж тэмцэлдэх зэрэг нь газрын хаант улсын үндэс бол элгэмсүү найрсаг, элх амгалан, дарлал, зовлонгүй, эд хөрөнгөд шунаглан тачаадах сэтгэл үгүй хүн бүр итгэлээр цэнгэж амьдрах нь ертөнцийн эзний улсын суурь юм. Газрын хот улсад нүгэл бүх үйлийн үүтгэл бол ертөнцийн эзний улсад буян, бишрэл чухалчлагдана. Нүглийн өр төлөөс гэсгээл, буяны үр нь аз жаргал, сайн сайхан байдал юм. Эндээс Августин нийгмийн харилцаанд урагшин бугшиж буй бурангуй бүхнийг нүглийн өр төлөөс, харин сайн сайхан бүхнийг ертөнцийн эзний хайр ивээл хэмээн тайлбарласан байна. Эзний хот улсад төр хууль цаазыг сахиулж, элх амгаланг тогтоох, гадны халдлагаас иргэдээ хамгаалж, тэтрүү нартай тэмцэхэд сүм хийдэд тусладаг байна. Гэтэл газрын хот улсад төр албат иргэнээ тонон дээрэмдэх, дарлан зовоох, зүйл бүрийн цуудам үзлийг хөгжөөн дэлгэрүүлэхэд анхаардаг байна. Зургаан эрин дуустал газрын болон ертөнцийн эзний хот улс зэрэгцэн орших нигууртай. Гэвч эцэстээ эзний хотын иргэд аврагдаж, газрын хотын иргэд мөнхийн тамд унана. Долоон дахь буюу сүүлийн эринд сайн бүхэн үлдэж, муу бүхэн тонилох жамтай.

Августин иргэний болон сүм хийдийн засгаас хамгийн дээд нь сүм хийд болой гэж үзсэн. Учир нь нүгэлт хүн төрөлхтөнг ертөнцийн эзэнтэй холбогч “гүүр” нь сүм хийд гэсэн санааг гаргажээ.

БЭЛТГЭСЭН УДИРДЛАГЫН АКАДЕМИЙН ДОКТОРАНТ НЯМААГИЙН ОТГОНБАЯР