УЛС ТӨРИЙН ЗАСАГЛАЛ: ОЙЛГОЛТ, БҮТЭЦ, ЧИГ ҮҮРЭГ НӨӨЦ. ТӨРИЙН ЗАСАГЛАЛ. ЗАСАГЛАЛЫН ХЭЛБЭРҮҮД

Засаглал төрт ёс бүрэлдэн тогтохоос өмнө бий болсон үзэгдэл бөгөөд анхандаа цэвэр улс төрийн гэхээр үүрэг хэрэгжүүлж байсангүй. Хүмүүс бие биетэйгээ харилцаанд орж, нэгдэн нягтарч байсан 40 орчим мянган жилийн өмнө нийгмийн өөрөө өөрийгөө удирдан зохион байгуулах үндсэн механизм нь засаглал болж байв. Гэхдээ илрэх хэлбэр нь нутаг жалгын овгийн холбоо, удирдагч, бөө гэх мэт хүй элгэний үеийн зонхилогч нарын удирдлагаар дамжин үүсэж байжээ. Өгүүлэн буй үеийн хүмүүсийн харилцааны гол холбоос нь харилцааны энгийн арга, бичмэл бус хэм хэмжээ, зан заншил, уламжлал, ёс суртахууун байсан юм. Итгэл бишрэл, ёс суртахуунлаг байдал дээр суурилж сайн дураар захирагдах нь засаглалын харилцааг тодорхойлж байжээ.

Улс төрийн засаглал хэмээх ойлголт нь улс төрийн шинжлэх ухааны үндсэн ойлголтын нэг юм. Улс төрийн шинжлэх ухааны ном зохиолуудад Т. Хоббс, М. Вебер, Р. Даль, Х. Лассуэл нарын өгсөн засаглалын талаарх олон тодорхойлолтыг дурдсан байдаг. Нийтлэг шинжид нь тулгуурлан авч үзвэл улс төрийн засаглал гэдэг нь нийгмийн бусад хүчин буюу хувь хүнтэй харилцахдаа өөрийн хүсэл сонирхлыг хэрэгжүүлэх чадвар юм уу боломжийг хэлдэг байна. Англи хэл дээр бичигдсэн сурах бичгүүдэд «нийгмийн болон улс төрийн шинжлэх ухаанд хүмүүсийн зан үйлд хяналтаар дамжин нөлөөлөх чадварыг засаглал хэмээн үздэг байна» (in social science and politics, power is the ability to influence or outright control the behavior of people) хэмээн бичжээ. Төрийн засаглал улс төрийн засаглал байх ч улс төрийн засаглал болгон төрийн засаглал болдоггүй. Улс төрийн засаглал нь нийгмийн нэг төрлийн үзэгдэл бөгөөд улс төрийн харилцааны зохицуулагчийн үүрэг гүйцэтгэдэг.

Улс төрийн засаглал нь:

-          Өмнөө тавьсан зорилгодоо хүрэхийн тулд хамтын үйл ажиллагаа өрнүүлэх, байгаа нөөцөө бүрэн хэмжээгээр дайчлан зарцуулах, улс төрийн засаглал, бодлогын зорилго, зорилтыг тодорхойлох үүднээс нийгмийн субьектуудыг зохион байгуулах хэм хэмжээгээр бататгагдсан институционал хүчийг хэлнэ. Засаглал нь нийт нийгмийн, ядахдаа нийгмийн олонхын нэрийн өмнөөс үйл ажиллагаа явуулдаг байна.

Улс төрийн засаглалын үндсэн шинж:

-          Засаглалын хуваагдашгүй, бие даасан байдал: Бие даасан байдал гэдэг нь ямар нэгэн хүчин, нөхцөл байдлаас үл хамааран үндсэн чиг үүргээ хэрэгжүүлж, шийдвэр гаргах, бие даан захирах улс төрийн засаглалын эрхийг хэлнэ.

-          Нэр хүнд өөрөөр хэлбэл, засаглалын хэрэгжүүлэх арга, засаглалын онцгой шинж чанар болно. Нэр хүнд гэдэг нь засаглалын үнэлэмж иргэдийн олонхын төсөөлөлд бүрнээ нийцэж хууль ёс, сайн дурын үндсэн дээр засаглалд иргэд захирагдах байдлыг хэлнэ.

-          Хүсэл зоргийн шинж буюу засаглалд агуулагдах зорилго, хөтөлбөр, түүнийг хэрэгжүүлэх боломтжтой байдлыг хэлнэ. Зорилго чиглэлгүй засаглал хямрал юм уу дампууралд хөтөлдөг жамтай.

-          Албадлага өөрөөр хэлбэл бусдыг захирах, тавьсан зорилгодоо хүрэхийн тул өөрт байгаа нөөцийг ашиглах чадвар болно. Засаглал ямагт албадлагын шинэтэй байдаг. гэхдээ нэр хүнд өндөр байгаа нөхцөлд албадлага бага хэрэглэх тохиолдол байна.

Улс төрийн засаглал дараах чиг үүргийг хэрэгжүүлнэ. Үүнд:

-          Ноёрхлын чиг үүрэг (Нэг бүлэг, анги бусадаа захирах):

-          Жолоодох (Нийгмийн засаглагч элит өөрийн улс төр, үзэл суртал, эдийн засгийн хүсэл сонирхлоо хууль тогтоомжийн хүрээнд бататган бэхжүүлэх):

-          Удирдах (Удирдлагын тодорхой шийдвэрийг амьдралд нэвтрүүлэх):

-          Хянах (Нийгэм, нийгмийн бүлэг, хүмүүсийн үйл ажиллагааг тодорхой дүрэм, журамд захируулах):

-          Нийгмийн улс төрийн тогтолцоог бүрдүүлэх:

-          Улс төрийн болон улс төрийн бус үйл явцыг удирдан чиглүүлэх, засаглалын байгууллагуудыг жолоодох:

-          Нийгмийн амьдралын улс төрийн хүрээг зохион байгуулах, улс төрийн удирдлагаар хангах:

-          Бие хүнийг төлөвшүүлэх, нарийн ээдрээт төр, нийгмийн үйл ажиллагаанд татан оролцуулах:

Улс төрийн засаглал чиг үүргээ хэрхэн биелүүлж байгаагаас түүний үр ашиг, засаглалын хэв шинж, улс төрийн дэглэм, төрийн байгуулал, тухайн нийгмийн улсын төрийн бусад шинж хамаарч байдаг.

Төр улсын дотоодод засаглалын харилцаанд бодитойгоор оролцож буй бүхнийг улс төрийн засаглалын субьект гэнэ. Түүнд дараах этгээдийг хамруулж болох юм. Үүнд:

- нийгмийн нийтлэгүүд

- төр

- улс төрийн нам, байгууллагууд

- засаглагч элит, төрийн алба, лобби бүлэг

- бүлгийн болон хувь хүний манлайлал

- Бие хүний засаглал

- Сонгууль, бүх нийтийн санал асуулга, жагсаал цуглааны үе дэх иргэд

Засаглалын янз бүрийн арга, хэрэгслээр хэрэгжүүлж болдог. Арга, хэрэгсэл нь ноёрхол, жолоодлого, удирдлага, зохион байгуулалт, хяналт болно.

Төрийн засаглал гэдэг нь албадлага хэрэглэх чадвартай, нэр хүнд, хүсэл зориг бүхий бие даасан шинжтэй улс төрийн засаглалын төрөл мөн.

Засаглалын олон янзын хэлбэрүүд байдаг. гэхдээ үндсэнд нь дараах дөрвөн хэлбэрт авч үзэж болно. Үүнд:

-          Албадлага дээр суурилсан засаглал:

-          Шагнал, урамшил дээр суурилсан засаглал:

-          Албан тушаалын засаглал:

-          Нэр хүндийн засаглал байна.

МОНГОЛЧИЛГО ХИЙСЭН: ЭТҮГЭН ИХ СУРГУУЛИЙН НИЙТИЙН ЗАХИРГАА, УДИРДЛАГЫН БАГШ, УЛС ТӨР СУДЛААЧ, ДОКТОРАНТ НЯМААГИЙН ОТГОНБАЯР

ЦАХИМ ШУУДАНГИЙН ХАЯГ: otgonbayar.n@etiugen.edu.mn

УЛС ТӨРИЙН ШИНЖЛЭХ УХААН БУЮУ УЛС ТӨР СУДЛАЛ

Улс төр судлал буюу улс төрийн шинжлэх ухаан (Грек хэлний πολιτικός — нийгмийн, πολίτης — иргэн, πόλις — хот улс;  λόγος — сургаал, үг гэсэн үг болно) нь нийгэм дэх эрх мэдлийн харилцаа, улс төр болон төрийн зохион байгуулалттай хамаарал бүхий хүмүүсийн үйл ажиллагааны онцгой хүрээ болох улс төрийн үзэгдэл, үйл явц, түүний түгээмэл харилцаа, хамаарлын тухай нийгмийн шинжлэх ухаан болно. Улс төрийн шинжлэх ухаан буюу улс төр судлалаар мэргэшсэн хүнийг улс төр судлаач гэж нэрлэдэг.

Улс төрийн шинжлэх ухааны үүсэл хөгжил

Улс төрийн шинжлэх ухааны бүрэлдэн хөгжсөн түүхийг үндсэн гурван үед ангилж болох юм. Үүнд:

·         Гүн ухааны үе шат: Эртний дэлхий дахинд үүссэн. XIX зууны дунд үе хүртэл үргэлжилсэн. Улс төрийн шинжлэх ухааныг үндэслэгч нь Аристотель мөн гэж үздэг. Алдарт уран илтгэгч Цицерон, Платон нар улс төрийн мэдлэгийн хөгжилд жинтэй хувь нэмэр оруулсан. Флорэнцэд амьдарч Италийн цолгорсон гүн ухаантан Никколло Макиавэллиг өнөө цагийн улс төрийн шинжлэх ухааны “загалмайлсан эцэг” хэмээн нэрлэдэг.

·         Эпирик үе шат: XIX зууны дунд үеэс 1945 он хүртэл үргэлжилсэн. Улс төрийн мэдлэгийг шинжлэх ухааны аргад тулгуурлан судлах болсон. Түүний хөгжилд социологи томоохон нөлөө үзүүлсэн байна. Марксизмын хөдөлгөөн үүссэн. 1920-1930-аад оны үед улс төрийн судалгааны үндсэн төв нь АНУ болж байсан. Их, дээд сургуулийн сургалтын хөтөлбөрт улс төрийн шинжлэх ухааныг заах болсон.

·         Рефлексийн үе шат: 1945 оноос өнөөг хүртэл үргэлжилж байна. 1948 онд ЮНЕСКО-гийн ивээл дор олон улсын улс төр судлаачдын анхдугаар чуулган хуралдаж, улс төрийн шинжлэх ухааны судлах зүйл, зорилго, зорилтыг тодорхойлсон. Дэлхийн бүх улс их, дээд сургуулийн сургалтын хөтөлбөрт улс төрийн шинжлэх ухааныг заах шаардлагатай болохыг онцолсон.

Шинжлэх ухааны тулгуур бүтээлүүд:

·         Эртний Дорно дахинд улс төрийн сэтгэлгээний түүх бие даасан утга дайх болсон.

·         Эртний Грек-Рим: өнөө бидний үе хүртэл хадгалагдсан улс төрийн сонгодог бүтээлүүд бичигдсэн.

    Платон. Төр улс  (НТӨ 360 он) 

   Аристотель. Улс төр (НТӨ 330 он)

   Цицерон. Төр улсын тухай  (НТӨ 51 он)

   Августин. Бурхны хотын тухай  (427 он).

·         Дундад эртний үе: Аквино газрын Фома болон Саламаны дэг сургуулийн төлөөлөгчид

·         Сэргэн мандалтын үе

 Макиавэлли, Н. Эзэн хаан (Ойролцоогоор 1513 он)

   Мор, Т. Утопи арал (1516 он)

   Кампанелла, Т. Нарны хот (1602 он).

XVII зуун: Английн болон Холландын соён гэгээрүүлэгчдийн бүтээл

  Хроций, Г. Дайн, энхийн эрхийн тухай (1623 он)   

   Бэкон, Ф. Шинэ Атлантида (1627 он)   

   Хоббс, Т. Левиафан (1651 г.)

   Спиноза, Б. Шашин-улс төрийн шастир (1670 он)

   Локк, Д. Төрийн засаглалын тухай хоёр шастир (1689 он).

XVIII зуун: Франц, Германы соён гэгээрүүлэгчдийн бүтээл

  Монтескьё, Ш. Хуулиудын амин сүнс (1748 он)

   Морелли, Э. Байгалийн хууль (1755 он)

   Руссо, Ж.-Ж. Нийгмийн гэрээ (1762 он)

   Хольбах, П. Жам ёсны улс төр (1770 он)

   Марат, Ж. Боолчлолын гинж (1774 он)

   Мабли, Г. Хууль тогтоомжийн тухай (1776 он)

XIX зуун: социалист, позитивист, анархист үзэл баримтлал

  Сен-Симон, А. Аж үйлдвэр эрхлэгчдийн катехизис  (1823 он)

   Оуэн, Р.

   Фурье, Ш. Аж үйлдвэр, нийгмийн шинэ ертөнц (1828 он)

   Конт, О.

   Прудон, П.-Ж.

   Бакунин, М. А. Төрт ёс ба анархи (1873 он)

   Спенсер, Г. Бие хүн ба төр (1884 он)

   Маркс, К., Энгельс, Ф. Коммунист намын тунхаг (1848 он)

   Энгельс, Ф. Гэр бүл, хувийн өмч, төрийн үүсэл (1884 он)

   Вебер, М. Протестант ёс зүй ба капитализмын мөн чанар (1905 он).

XX зуун: коммунист, тоталитаризмын эсрэг болон даяарчлалын үзэл баримтлал

  Ленин, В. И. Юу хийх вэ? (1902 он). Империализм капитализмын хөгжлийн дээд үе шат болох нь  (1916 он). Төр ба хувьсгал (1917 он)

   Троцкий, Л. Д. Тэргүүний хувьсгал (1936 он)

   Арендт, Х. Тоталитаризмын эх сурвалж (1951 он)

   Поппер, К. Нээлттэй нийгэм ба түүний дайснууд (1965 он)

   Римийн клубын бүтээлүүд.

Сургалтын судлагдахуун болох улс төрийн шинжлэх ухааны түүх

Сургалтын судлагдахуун болохын хувьд улс төр нь XIV зууны сүүл үеэс Европын их, дээд сургуулийн сургалтын хөтөлбөрт орох болсон. Анхлан Аристотелийн «Улс төр» судлах байдлаар сургалт явагдаж байсан.

Социологи, позитивизмийн арга зүйн эрчимтэй хөгжлийг дагалдаад XIX зууны хоёрдугаар хагасаас улс төрийг заах үйл явцад чанарын томоохон өөрчлөлт гарах болсон. Европ, Хойд Америкийн их, дээд сургуулиудад улс төрийн шинжлэх ухааны факультет, тэнхим хүртэл байгуулагдах болсон. 1857 онд анх удаа Колумбын их сургуульд улс төрийн шинжлэх ухаан, түүхийн тэнхим байгуулагдсан. Үүнээс гадна, Мадридад Ёс суртахуун, улс төрийн шинжлэх ухааны академи (Испани, 1861 он), Парижид Улс төрийн шинжлэх ухааны чөлөөт сургууль (Франц, 1871 он), Колумбад Улс төрийн шинжлэх ухааны сургууль (АНУ, 1880 он), Берлинд Төр судлалын нийгэмлэг (Герман, 1883 он), Лондоны Эдийн засаг, улс төрийн шинжлэх ухааны сургууль (Англи, 1895 он) тус тус байгуулагдсан.

Улс төр судлалын боловсролын хөгжилд 1948 онд ЮНЕСКО-гийн ивээл дор явагдсан улс төрийн шинжлэх ухааны олон улсын симпозиум үлэмжхэн нөлөө үзүүлсэн. Энэ хурлаар их, дээд сургуульд үзэх улс төрийн мэдлэгийг «улс төр судлал» хэмээх ерөнхий нэрийн дор хамруулан нэрших шийдвэр гарчээ.

Улс төрийн шинжлэх ухааны судлах зүйл, обьект

Юуны өмнө бие даасан шинжлэх ухааны мэдлэг болохын хувьд улс төрийн шинжлэх ухааны судалгааны обьект нь улс төрийн засаглал, түүний эрх зүйн орчны үндэс, легитим байдал, тогтвортой, үр ашигтай байлгах механизмын асуудал болно. Үүний зэрэгцээ улс төр судлалын судалгааны обьект нь улс төрийн бодлого, нийгмийн амьдралын улс төрийн хүрээ болдог байна. Улс төрийн засаглалаар сэдэлжигдсэн нийгмийн бүлгүүдийн хоорон дахь харилцааны зүй тогтол нь улс төрийн шинжлэх ухааны судлах зүйл юм. Мэдээж хэрэг, улс төрийн шинжлэх ухаанаас гадна философи, социологи, төр-эрх зүйн ухаан гээд олон мэдлэг уг асуудлыг судалдаг. Гэхдээ дээрх мэдлэгүүдээс ялгаатай нь улс төрийн шинжлэх ухаан уг үзэгдэл, үйл явцыг нэгдмэл, цөм шинжтэйгээр авч үзэж судалдагт оршино. Систем-удирдлагын хандлагын хүрээнд улс төрийн шинжлэх ухааны судалгааны обьектыг улс төрийн удирдлагын үйл явц, үр ашиг гэж үздэг байна. Улс төрийн удирдлагын тогтолцооны логик үндэс нь үзэл суртал мөн гэж сургадаг. Энэ хүрээнд үзэл суртал, улс төрийн соёл, иргэний нийгмийн үүрэг, улс төрийн удирдлагын үр ашиг, улс төрийн субьектуудын үйл ажиллагааны үнэлгээ зэргийг авч үздэг байна.

Олонх судлаачид улс төрийн шинжлэх ухааны судлах зүйлийг улс төрийн амьдралын хөгжил, үйл ажиллагааны хандлага, зүй тогтол мөн бөгөөд мөн чанарын хувьд салбар дагнасан шинжтэй гэдгийг онцолдог. Гэвч үүний зэрэгцээ эсрэг үзэл санааг баримтлах эрдэмтэд цөөнгүй байдгийг онцлох байна. Эдгээр судлаачид улс төрийн зүй тогтлыг танин мэдэхэд прогресс, регрессийг шинжлэх нь чухал гэж үздэг байна.

Орчин үед улс төрийн шинжлэх ухааны судлах зүйлийг дараах үндсэн гурван хүрээгээр авч үзэх болсон. Үүнд:

·         Нийгмийн амьдралын улс төрийн дэд тогтолцоо, улс төрийн үзэгдэл, үйл явцад агуулагдах мөн чанар, голлох шинжийг илэрхийлэх улс төрийн философи, үзэл санаа-онолын үндэслэл:

·         Улс төрийн тогтолцоо, улс төрийн соёл, ялгаатай болон адил төстэй шинж, улс төрийн дэглэм, давуу болон сул тал, өөрчлөлт хийх нөхцөл гэх мэт:

·         Улс төрийн институт, улс төрийн үйл явц, улс төрийн зан үйл, оролцоо гэх мэт.

Улс төрийн судалгааны арга, арга зүй

Улс төрийн шинжлэх ухаан нь олон шинжлэх ухааны уулзвар зааг дээр үүссэн мэдлэг учир арга, арга зүйн хувьд нийгмийн шинжлэх ухааны олон талт аргуудыг судалгааны үйл явцад ашигладагаараа онцлогтой.

Ихэнх судлаачид улс төрийн шинжлэх ухааны аргыг дараах гурван бүлэгт хуваан авч үздэг. Үүнд:

Нийгмийн шинжлэх ухааны салбар учир гүн ухаан, социологи, эдийн засаг зэрэг бусад шинжлэх ухаанд түгээмэл хэрэглэгдэх ерөнхий арга буюу нэгдүгээр бүлгийн арга гэж байна. Үүнд:

·         Анализ, синтез;

·         Индукци, дедукци;

·         Адилтгах;

·         Загварчлах;

·         Ангилах;

·         Хийсвэрлэх, хийсвэрлэлээс тодорхойд шилжих арга;

·         Түүхэн болон логик шинжилгээг хослуулан хэрэглэх;

·         сэтгэхүйн туршилт.

Хоёр дахь бүлэг— улс төрийн үзэгдэл, үйл явцын талаар ахдагч мэдээлэл олж авах эмпирик судалгааны аргууд байна. Үүнд:

·         Статистик мэдээлэл ашиглах (юуны түрүүнд цахим);

·         Баримт бичгийн шинжилгээ (тоон болон чанарын шинжилгээ);

·         Асуулга  (Анкет болон эксперт үнэлгээ);

·         Сурвалжлага;

·         Лабораторийн туршилт;

·         Тоглоомын онол;

·         Цахим технологид суурилсан арга байна.

Дээр дурдсан бичвэрт тулгуурлан гурав дахь бүлэг буюу улс төрийн шинжлэх ухааны арга зүйг гаргаж болно. Үүнд:

1.      Социологийн арга — улс төрийн нийгмээс хамаарсан байдал, улс төрийн үзэгдлийн нийгмийн мөн чанар зэргийг судална. Улс төрийн бүтэц эдийн засгийн үндсээс хамаарна гэх марксизмын үзэл санаа үүний томоохон жишээ юм.

2.      Бихевиорист арга зүй байна. Институционал хандлагын дараагаар гарч ирсэн. АНУ-д XIX зууны гуравдугаар хагаст үүссэн. Байгалийн ухааны нарийн аргад тулгуурлан улс төрийн үзэгдэл, үйл явцаас дээд зэргийн шинжлэх ухаанч үр дүн гаргаж авахыг чухалчилдаг. Бихевиорист арга зүйн мөн чанар нь хувь хүн болон нийгмийн бүлгүүдийн үйл байдлыг судлах замаар улс төрийг танин мэдэхэд оршино. Энэ арга зүй нь 1) улс төрийн үзэгдэл, үйл явц нь бие хүний хэмжүүрт суурилах бөгөөд зан үйлтэй шууд холбогдоно; 2) хүмүүсийн зан үйлийн үндсэн сэдэлжүүлэгч нь сэтгэл зүйн, тэр дундаа хувь хүний шинж чанартай; 3) улс төрийн үзэгдэл, үйл явц нь тоон утгаар хэмжигддэг. Ингэхлээр математик аргыг чухалчилдаг.

3.      Норматив-үнэлэмжийн арга зүй: улс төрийн үзэгдэл, үйл явцыг нийгмийн, цаашлаад нийтийн сайн сайхан байдал, шударга ёс, эрх чөлөө, хүний эрхэм чанарыг хүндэтгэх үүднээс авч үзэхэд оршино. Энэ хандлага нь улс төрийн байгууллын төгөлдөр хэлбэрийг зураглаж, нийгмийн практикт хэрэгжүүлэхэд чиглэгддэг. Өөрөөр хэлбэл, улс төрийн төгөлдөр хэв шинжид бодит улс төрийн үйл явц хэрхэн нийцэж байгааг судалдаг болно.

4.      Чиг үүргийн арга зүй: улс төрийн үзэгдэл, үйл явцыг туршлага, эдийн засгийн хөгжлийн түшин хоорондын хамаарал, хотжилтын хэмжээ, улс төрийн нам, сонгуулийн тогтолцооны хамаарал зэргээр нөхцөлдүүлэн судлах арга зүй болно.

5.      Системийн арга зүй: XX зууны 50-60-аад оны үед Д. Истон, Т. Парсонс нарын судлаачид анхлан боловсруулсан. Энэхүү хандлагын мөн чанар нь улс төрийг хүрээлэн буй орчинтой нарийн шүтэлцээ бүхий, оролт, гаралтаар холбогдох, өөрийгөө зохицуулагч механизм бүхий бүхэллэг, нарийн организм мөн гэж үздэг байна. Улс төрийн тогтолцоо нь нийгэмд хамгийн дээд байр сууринд байна.

6.      Анторопологийн хандлага: Ерөнхий шинж чанарын хувьд социологийн хандлагын шууд эсрэг болно. Улс төрийг нийгмийн бус, олон суурь хэрэгцээ бүхий төрлийн амьтан гэж үзэж, түүгээр нөхцөлдүүлэн судалдагт оршино.  

7.      Сэтгэл зүйн хандлага: Антропологийн хандлагатай төсөөтэй. Гэвч түүнээс ялгаатай нь хувь хүний сэтгэл зүйн шинж чанарт суурь ач холбогдол өгдөгт оршино. Энд Зигмунд Фройдын боловсруулсан сэтгэцийн задлан шинжилгээний арга томоохон байр суурь эзэлдэг.

8.      Нийгэм-сэтгэл зүйн хандлага: Өмнө өгүүлсэн сэтгэл зүйн хандлагатай төстэй гэж үзэж болох ч түүнээс ялгаатай нь сэтгэл зүйн шинж чанарыг нийгмийн бүлгээр нөхцөлдүүлэн судалдагт оршино. Түүний туслалцаатайгаар дээрх бүлгийн сэтгэл зүйн шинж чанарыг судалдаг байна.

9.      Шүүмжлэлт-диалектик хандлага: Зөвлөлтийн марксизмын сургаалд өргөн дэлгэр ашиглагддаг. Улс төрийн үзэгдэл, үйл явцыг тухайн юм, үзэгдэлд агуулагдах улс төрийг хөдөлгөгч хүч болсон дотоод зөрчлөөр нөхцөлдүүлэн судалдаг болно. Уг арга зүйг шинэ марксизмын сургаалд мөн ашигладаг (Ю. Хабермас, Т. Адорно).

10.  Харьцуулсан арга зүй: Орчин үеийн улс төрийн шинжлэх ухаанд өргөн дэлгэр ашиглагдах болсон. Энэхүү хандлага нь нэг хэв шинжит улс төрийн үзэгдлийг, тухайлбал, улс төрийн тогтолцоо, улс төрийн олон янзын чиг үүрэг зэргийг ялгаатай болон нийтлэг шинж чанарыг гаргах, үр ашигтай хэлбэрийг тодлох зорилгоор харьцуулан судалдаг болно.  

Улс төрийн шинжлэх ухааны зорилго, зорилт

Улс төрийн шинжлэх ухааны зорилго, зорилт нь – улс төрийн бодлого, улс төрийн үйл ажиллагааны талаар мэдлэг бүтээх: улс төрийн үзэгдэл, үйл явц, улс төрийн хөгжлийг урьдчилан таамаглах: улс төрийн шинжлэх ухааны ойлголт, ухагдахууны хүрээ, улс төрийн судалгааны арга, арга зүйг боловсруулахад оршино. Эдгээр зорилго, зорилттой улс төрийн шинжлэх ухааны чиг үүрэг холбогддог. Эдгээрт танин мэдэхүйн, үнэлэмжийн, удирдлагын, улс төрийн амьдралыг эрүүлжүүлэх, улс төрийн нийгэмшүүлэлт гэх мэт үүрэг багтана. Улс төрийн шинжлэх ухааны арга нь тодорхойгүй байдлыг багасгах, улс орон дахь улс төрийн тогтолцоог танин мэдэх, улс төрийн удирдлагын олон янзын үр дагаварыг ойлгох арга хэрэгслийн нийлбэр цогцыг хэлнэ.  Нийгэм-эдийн засгийн үйл ажиллагааны үр ашгийн түвшинг дээшлүүлэх, улс төрийн эрсдлийг багасгах зэрэг нь улс төрийн шинжлэх ухааны үүрэг болно.

Улс төрийн шинжлэх ухааны чиг үүрэг

·         Танин мэдэхүйн үүрэг. Улс төрийн шинжлэх ухаан нь шинэ мэдлэг олж авч, тодорхой болсон мэдээллийг албажуулж өгдөг байна.

·         Үнэлэмжийн чиг үүрэг. Улс төрийн шинжлэх ухаан нь үнэлэмжийн тогтолцоо бүрдүүлж, улс төрийн шийдвэр, улс төрийн институт, улс төрийн үйл явцад үнэлэлт өгдөг.

·         Онол-арга зүйн үүрэг. Улс төрийн шинжлэх ухаан нь улс төрийн үзэгдлийг судлах онол, арга зүйг боловсруулдаг байна.

·         Нийгэмшүүлэх чиг үүрэг. Хүмүүсийг улс төрийн үйл явцад оролцох боломж олгодог байна.

·         Сэдэлжүүлэх чиг үүрэг. Улс төрийн шинжлэх ухаан нь хүмүүсийн үйлдлийг сэдэлжүүлж өгдөг байна.

·         Практик улс төрийн чиг үүрэг. Улс төрийн шийдвэр, улс төрийн шинэчлэлийн үйл явцыг хэрэгжүүлнэ.

·         Таамаглах чиг үүрэг. Улс төрийн шинжлэх ухаан нь улс төрийн үзэгдэл, үйл явцыг таамаглах, урьдчилан тааварлана (Wikipedia, 2018).

Орчуулгын эх сурвалж

Wikipedia. (2018 оны September 19). Политология. https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F-ээс Гаргасан

МОНГОЛЧИЛГО ХИЙСЭН: ЭТҮГЭН ИХ СУРГУУЛИЙН НИЙТИЙН ЗАХИРГАА, УДИРДЛАГЫН БАГШ, УЛС ТӨР СУДЛААЧ, ДОКТОРАНТ НЯМААГИЙН ОТГОНБАЯР

ЦАХИМ ШУУДАНГИЙН ХАЯГ: otgonbayar.n@etiugen.edu.mn