ФРАНЦЫН УЛС ТӨР СУДЛААЧ ЖАН БЛОНДЭЛ

Жан Блондэл (1929 оны аравдугаар сарын 26 нд Тулон хотноо мэндэлсэн) – нь харьцуулсан улс төр судлалаар мэргэшиж нэр цолгорсон Францын улс төр судлаач билээ. Тэрээр Флорэнц дахь Европын их сургуулийн хүндэт, Сиэна их сургуулийн зочин профессор болно. Өдгөө Лондон хотноо энх тунх амьдарч байна.

1953 онд Парижийн Улс Төрийн Шинжлэх Ухааны Дээд Сургуулийг дүүргэсэн. 1953-1955 онуудад Оксфордын их сургуулийн Гэгээн Антоны Коллежид үргэлжлүүлэн суралцсан. Францад эргэн очиж, цэргийн алба хаасныхаа дараа Их Британид ирж, Манчестерийн их сургуульд төв болон орон нутгийн захиргааны чиглэлээр мэргэшин суралцжээ. Улмаар 1958-1963 онуудад Хойд Стаффордширын Их Сургуулийн Коллежид, 1963-1964 онуудад Йелийн Их Сургуульд тус тус багшилсан бөгөөд 1964 онд Эссэксийн Их Сургууль руу шилжиж, төр судлалын тэнхимийг үүсгэн байгуулсан байна. Блондэл 1969 онд Европын Улс Төрийн Судалгааны Консирциумыг цүглэж, 1970 онд үүсгэн байгуулагдсан хурал зохион байгуулснаас хойш нийтдээ 10 орчим жил тус байгууллагыг толгойлжээ. 1984 онд  Эссэксийн Их Сургуулийг орхиж, 1984 онд Нью-Йорк дахь Рассэл Сэйжийн Санг толгойлсон байна. Дараагаар нь 1985-1994 онуудад Флорэнц дахь Европын их сургуулийн улс төрийн шинжлэх ухааны тэнхимийн профессор болжээ. Дашрамд дурдахад Жан Блондэл Солфорд, Эссэкс, Лувэна ла-Нэва, Турку болон Сиэна их сургуулиудын хүндэт доктор байсан юм.

Шинжлэх Ухааны Шведийн Вангийн Академи болон Европын Академийн хүндэт гишүүн болно. 2004 онд харьцуулсан улс төрийн судалгааны салбарт ихээхэн дэвшил гаргаж, судалгаа нь олон нийтэд нэр түгсэн учир улс төрийн шинжлэх ухааны салбар дахь Иоханн Скайттын нэрэмжит шагнал хүртсэн байна. Блондэл нам, төрийн хоорондын харилцаа, засгийн газрын харьцуулсан судалгаа, намын тогтолцооны онолын чиглэлд мэргэшин ажилласан юм.

Түүний улс төрийн шинжлэх ухаанд оруулсан хувь нэмрийг үнэлэн Европын Улс Төрийн Судалгааны Консорциум 2003 оны аравдугаар сараас жил бүр улс төрийн судалгааны салбарт хамгийн сайн бичигдсэн диссертацид доктор Блондэлийн нэрэмжит шагнал олгож эхэлжээ. Хамгийн сүүлд бичигдсэн «Латин Америк дахь ерөнхийлөгч нар ба ардчилал» нэртэй түүний зохиолыг судлаачдын зүгээс ерөнхийлөгчийн засаглалыг судлахад ихээхэн хувь нэмэр оруулсныг онцолсон байна.

БЭЛТГЭСЭН: ЭТҮГЭН ИХ СУРГУУЛИЙН НИЙТИЙН ЗАХИРГАА, УДИРДЛАГЫН БАГШ, УЛС ТӨР СУДЛААЧ НЯМААГИЙН ОТГОНБАЯР

ЦАХИМ ШУУДАНГИЙН ХАЯГ: otgonbayar.n@etugen.edu.mn

АМЕРИКИЙН УЛС ТӨР СУДЛААЧ ГАБРИЭЛ АБРАХАМ АЛМОНД

Gabriel Almond
Мэндэлсэн	Gabriel Abraham Almond 1911 оны нэгдүгээр сарын 12 АНУ-ын Иллинойс муж улс, Рок Айланд
Бие барсан	2002 оны арванхоёрдугаар сарын 25 (91 насандаа) АНУ-ын Калифорни муж улс, Пасибик Гровэ
Шагнал	Карл Дойчийн нэрэмжит шагнал (1997 он)
Эрдэм судлал
Alma mater	Чикаго их сургууль
Сэдэв	Нью-Йорк хот дахь баячуудын засаг ба улс төр
Эрдэм шинжилгээний ажил
Салбар	Улс төрийн шинжлэх ухаан
Мэргэшсэн чиглэл	Харьцуулсан улс төр судлал
Байгууллага	·         Бруклин Коллеж ·         АНУ-ын Цэргийн Мэдээллийн Хэлтэс ·         АНУ-ын Стратеги Бөмбөгдөлтийн Судалгааны Төв ·         Иелийн их сургууль ·         Принстоны их сургууль ·         Стэнфордын их сургууль
Нэр цолгорсон бүтээл	Иргэний соёл (1963 он)

Габриэл Абрахам Алмонд (1911–2002 он) нь харьцуулсан улс төр судлал, улс төрийн хөгжил, улс төрийн соёлын салбарт нэр цолгорсон Америкийн улс төр судлаач нэгэн болно.

Цадаг намтар

Алмонд 1911 оны нэгдүгээр сарын 12 нд Иллинойс муж улсын Рок Айландэд Орос, Украйн гаралтай еврей хүний гэр бүлд мэндэлсэн. Чикаго их сургуульд суралцаад Харолд Лассуэллын хамт ажилласан байна. 1938 онд докторын зэрэг горилсон боловч 1998 он хүртэл түүний “Нью-Йорк хот дахь баячуудын засаг ба улс төр” гэх докторын зэрэг горилсон бүтээл нь нийтлэгдээгүй байна.

Алмонд 1939-1942 онуудад Бруклин коллежид (Одоогийн Нью-Йоркийн их сургууль) багшилсан байна. Дэлхийн II дайн эхэлсэнтэй зэрэгцээд Алмонд АНУ-ын Цэргийн Мэдээллийн Хэлтэст орж, үзэл суртал, дайсны мэдээлэл судалгааны албыг толгойлсон байна. Дайны дараагаар баруун Герман дахь Стратеги Бөмбөгдөлт Судалгааны Төвд ажиллажээ.

1947 оноос эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажилд шилжиж, 1951 он хүртэл Йелийн их сургуулийн Олон Улс Судлалын Хүрээлэнд ажилласан байна. Дараагаар нь Принстоны их сургууль руу шилжиж, Олон Улс Судлалын Төвийг үүсгэн байгуулжээ. 1959 онд Йелийн их сургуульд эргэн ирж, 1963 онд Стэнфордын их сургуульд шилжсэн бөгөөд 1993 онд гавьяаны амралтад гарах хүртлээ багшилжээ. Тэрээр Америкийн Урлаг, Шинжлэх Ухааны Академийн гишүүнээр 1961 онд сонгогдсон. 1964-1969 онуудад Стэнфордын их сургуулийн улс төрийн шинжлэх ухааны тэнхимийн эрхлэгчээр ажиллахын сацуу Токиогийн их сургууль, Бело Хорицонтэ их сургууль, Тарас Шевченкогийн нэрэмжит Киевийн улсын их сургууль зэрэгт зочин профессороор ажиллаж байв. 1976 онд эргэн ирсэнээр амьдралынхаа сүүлийн мөч хүртлээ Стэнфордын их сургуульд эмирит профессороор томилогдон ажилласан байна.

Алмонд харьцуулсан улс төр судлалын нийгмийн шинжлэх ухааны судалгааны хороог толгойлохын зэрэгцээ 1965-1966 онуудад Америкийн улс төрийн шинжлэх ухааны холбооны ерөнхийлөгчөөр ажилласан. 1981 онд Америкийн улс төрийн шинжлэх ухааны холбооны Жамес Мэдисоны нэрэмжит шагнал хүртсэн байна. 1997 онд Олон Улсын Улс Төрийн Шинжлэх Ухааны Холбооны Карл Дойчийн нэрэмжит шагналын анхны эзэн болжээ. Америкийн улс төр судлаач Габриэл Абрахам Алмонд 2002 оны арванхоёрдугаар сарын 25 нд Калифорни муж улсын Пасифик Гровэ хотноо 91 насандаа бие баржээ. Өөрийн бүтээлүүдэд социологи, сэтгэл судлал, антропологи зэрэг нийгмийн ухааны ололтуудыг ашиглах замаар 1950-аад оны үед улс төрийн шинжлэх ухааны мэдлэгийг үлэмж хэмжээгээр тэлсэн байна. Улс төрийн хөгжил, соёлыг харьцуулан судлах замаар цоо шинэ судалгааны чиглэл бий болгосон ч гэж судлаачид үздэг. Энэ утгаар нь Сиднэй Вербатай хамтран 1963 онд бичсэн “Иргэний соёл” бүтээлийг улс төрийн шинжлэх ухааны шидээвэр зохиолын нэгд тооцдог байна. Алмондын бүтээлд хөгжиж буй орнуудын улс төрийн бодлого, коммунизм, шашны фундаментализм зэрэг олон тулгам асуудлыг хөндсөн байдаг.

Алмонд нийтдээ 18 орчим бүтээл нийтлүүлснээс гадна олон арван сэтгүүлд хэдэн зуун өгүүлэл, илтгэл хамтарч болон дангаар гаргажээ. Эдгээрээс дээр дурдсанчлан 1963 онд нийтлүүлсэн «Иргэний соёл» бүтээл нь томоохон байр суурь эзэлдэг.  Аливаа нийгмийн тулгуур үнэт зүйл болохын сац үндэсний шинж чанарыг тусгах зүйл нь улс төрийн соёл мөн гэх мөхлөг санааг хөгжүүлжээ. Улс төрд хүмүүсийн хандах байдал, оролцооны түвшингөөс нь хамааруулан улс төрийн соёлыг ангилж болох санааг Алмонд, Вэрба нар гаргасан байдаг. Иргэний соёл нь улс төр судлалын хүрээнд олон улс хамруулж зохион явуулсан өргөн хүрээтэй судалгааны нэг бөгөөд ардчиллын харьцуулсан судалгааны хөгжилд үнэлж баршгүй хувь нэмэр оруулсан байна. Дээрхийн зэрэгцээ Алмонд улс төрийн хөгжлийн онолын судалгааны ажилд оролцсон байна. 1966 онд улс төр судлаач Ж. Бигхам Пауэллтэй хамтран «Харьцуулсан улс төр судлал; Хөгжлийн хандлагууд» ном хэвлүүлсэн бөгөөд үүндээ нийгмийн хөгжлийг хэмжих соёлын болон чиг үүргийн олон аргыг санал болгосон байна. 1960, 1970-аад оны үед Алмондын хандлага харьцуулсан улс төр судлалыг бүхэлд нь тодорхойлох болсон. 1991 онд «Капитализм ба ардчилал» нэрийн дор гарсан баримт бичигт Алмонд АНУ-ын их, дээд сургуулиудад засаглал судлалын үндсэн хөтөлбөр ямар байх ёстойг тусгаж өгсөн байна. Түүний үзсэнээр капитализм, ардчилал хоёр нь дэлхий дахинаа зонхилогч засаглал болж орших бөгөөд харилцан нэг нэгнээсээ тусгаарын байхын сац цаг хугацааны уртад харилцан нэгнээ хурцалж байх болно гэдгийг онцолжээ.

Америкийн улс төрийн тоймч Уолтэр Липпманы 1922 онд хэвлүүлсэн «Олон нийтийн санаа бодол» номд тусгагдсан санааг Алмонд дахин баталгаажуулсан тул улс төрийн шинжлэх ухаанд Алмонд-Липпманы томьёолол гэх шинэ ухагдахуун бий болжээ. Олон нийтийн санаа бодол замбараагүй, зорилго чиглэлгүй, цаг үеийнхээ шаардлагад нийцүүлж хувьсч өөрчлөгдөх зүй тогтолтэй гэсэн санааг уг үзэл санаа цохжээ. Хожим уг зүй тогтол Вьетнамын дайны үед улам ч тодорхой болсон юм.

Габриэл Алмондын үзэл санааг өгүүлэхийн явцад түүний улс төрийн тогтолцооны онолд оруулсан хувь нэмрийг дурдахгүй бол болохгүй юм. Юуны түрүүнд улс төрийн тогтолцоо гэдгийг Алмонд засаглалын шийдвэр гарч байдаг хүрээ гэж ойлгож байв. Энэ талаар «Улс төрийн тогтолцоо гэдэг нь нийгэм юм уу түүний дотоодод орших бүлгүүдийн хамтын зорилгыг боловсруулж, хэрэгжүүлэх институтын нийлбэр цогц мөн» гэжээ. Улс төрийн тогтолцоонд хамгийн чухал нь оролт, гаралт юм. Улс төрийн тогтолцоо буюу улс төрийн амьдралд улс төрийн тогтолцоог бүрдүүлэгч хэсэг бүрийн зүгээс оруулж буй хувь нэмэр, үйл ажиллагаа нь оролт юм. Хувь хүн, нийгмийн бүлгүүдийн ашиг сонирхлыг нэгтгэн илэрхийлэх, улс төрийн нийгэмшилт, улс төрийн харилцаа холбоо зэрэг нь оролтын үүрэгт хамаарна. Гаралтын чиг үүрэгт хууль тогтоох, гүйцэтгэх болон шүүх эрх мэдлийн үйл ажиллагааг хамруулан авч үзсэн байна.

БЭЛТГЭСЭН: ЭТҮГЭН ИХ СУРГУУЛИЙН НИЙТИЙН ЗАХИРГАА, УДИРДЛАГЫН БАГШ, УЛС ТӨР СУДЛААЧ НЯМААГИЙН ОТГОНБАЯР

ЦАХИМ ШУУДАНГИЙН ХАЯГ: otgonbayar.n@etugen.edu.mn

АМЕРИК ДАХЬ УЛС ТӨРИЙН ШИНЖЛЭХ УХААНЫГ ХЭН АНХ ХӨГЖҮҮЛСЭН БЭ?

АНУ-д улс төрийн шинжлэх ухаан бүрэлдэх үйл явц – нарийн төвөгтэй, урт хугацааны туршид үргэлжилсэн, зөрчилт шинж чанартай байсан билээ. Улс төрийг шинжлэх ухааны мэдлэг, мэдлэгийн хүрээ болохын хувьд харилцан адилгүй ухан ойлгож байсан боловч Америкийн нийгмийн амьдралын бүхий л хүрээнд үүрэг, ач холбогдлыг нь хүлээн зөвшөөрч байсан тэр хүмүүс улс төрийн шинжлэх ухааны хөгжилд үлэмжхэн нөлөө үзүүлсэн нь эргэлзээгүй. Нийгмийн шинжлэх ухааны тухайн салбарт гүн гүнзгий ул мөрөө үлдээсэн Америкийн улс төр судлаачид дотроос Чарльз Мэрриам, Харолд Лассуэлл, Ханс Моргэнтау нарыг онцгойлон дурдах байна. Чухам эдгээр хүмүүс Чикаго их сургууль түшиглэн Америк дахь улс төрийн шинжлэх ухаанд прагматизм, улс төрийн реализмын дэг сургуулийн бий болгож нэвтрүүлсэн юм. Үүгээр ч зогсохгүй АНУ-ын дотоод, гадаад улс төрийн бодлогыг судлахад цоо шинэ судалгааны аргууд нэвтрүүлсэн байдаг. Тэдний төсөөллөөр дамжуулан Америкийн олон нийт АНУ-ын төр, нийгмийн байгууллыг төсөөлөх болсон байна. Нэр цолгорсон дээрх эрдэмтэд дотроос энэ тэргүүн Америк дахь улс төрийн шинжлэх ухааныг цүглэгч төдийгүй бихевиорист урсгалыг хөгжүүлэгч гэж тооцогддог Чарльз Мэрриам (1874-1953 он)-ыг нэр дурдах хэрэгтэй болно.

Америк дахь улс төрийн шинжлэх ухааны мэдлэгийг практиктай, тэр дундаа нийгмийн бодит амьдралтай бат нотоор холбож өгсөнд түүний тэргүүн гавьяа оршино. Улс төрийн практик үйл ажиллагааны чанарын цоо шинэ шинж чанарыг илэрхийлэхийн тулд өөрийн ажил, үйлдээ чигч шударга, хариуцлагтай хандахын зэрэгцээ Америкийн олон нийтийг улс төрийн удирдлагад өргөн хүрээгээр татан оролцуулах улс төрчдийн хандлагыг «улс төрийн сайн жишиг» гэх тусгай нэр томьёогоор илэрхийлсэн байх юм.

Хоёрдугаарт, улс төрийн судалгаанд шинжилгээний шинэ, тэр дундаа тоон аргуудыг эрчимтэйгээр нэвтрүүлсэнд оршино. Түүний зүтгэлийг үр дүнгүй байсан гэж үзэж болохгүй билээ. 30-аад оны эхэн гэхэд нэр цолгорсон ихэнх улс төр судлаачид судалгааны тоон аргыг чухалчилах болсон байдаг. Судалгаанд тоон аргууд нэвтрүүлэхийн чухлыг сануулахын ялдар урьд өмнө хэрэглэгдэж байсан уламжлалт арга, ялангуяа, түүхэн-харьцуулалтын болон хууль цаазын аргыг үгүйсгээгүй байдаг. Нарийн хэмжиж, баталгаажуулах бололцоогүй улс төрийн асуудлыг танин мэдэхэд уламжлалт арга чухал болохыг онцолсон байна. Үүнээс үүдэн Мэрриам нэг аргын ач холбогдлыг нөгөө аргаар орлуулах замаар судалгаа явуулах бус, харин практик зорилтоо хамгийн өргөн боломжтойгоор шийдвэрлэх, тайлбарлах бололцоо бий болгосон улс төрийн судалгааны арга сонгох нь бидний гол зорилт юм гэжээ.

Эцэст нь буюу гуравдугаарт, Мэрриам Америк дахь ардчиллыг хүний төрөлх мүс чанарт бүрэн дүүрэн нийцэх улс төрийн засаглалын хэлбэр гэдэгт бүрнээ итгэж байв. Түүний үзсэнээр, Америк дахь ардчилал нь хүний бүтээлч боломжийг бүрэн дүүрэн нээн илрүүлэхийн зэрэгцээ эцсийн эцэст улс төрийн цоо шинэ харилцаа бий болгоход чиглэгдэх ёстой болж байна.

Ч. Мэрриамыг залгамжлагч бөгөөд шавь нь бусад улс төр судлаачидтай харьцуулахад улс төрийн шинжлэх ухааны хөгжилд үнэлж баршгүй хувь нэмэр оруулсан томоохон мэргэжилтэн Харолд Лассуэлл (1902-1979 он) билээ.

Америк дахь улс төрийн шинжлэх ухаанд оруулсан Лассуэллын бүтээлийн хувь нэмэр нь улс төрийн судалгааны арга зүйн асуудалд үлэмжхэн анхаарал хандуулсан байдаг.

Дээрх асуудлыг авч үзэхдээ Фрейдын хандлагыг ашиглаж, улс төрийн сэтгэцийн задлан шинжилгээний онолын үндсийг томьёолсон байдаг. «Улс төрийн судалгаанд сэтгэцийн задлан шинжилгээний онолыг ашиглах нь хачин жигтэй үзэл санаа байж болох юм. Сэтгэцийн задлан шинжилгээний онол нь сэтгэцийн эмгэгтэй хүнийг нээн илрүүлэхэд чиглэгдсэн сэтгэцийн эмгэг судлалын салбар болж анх үүссэн байдаг. Улс төрийн шинжлэх ухаанаар мэргэшигчид улс төрийн хошуучлагчдын сэтгэцийн эмгэгийг сонирхох явдал цөөнгүй байдаг. Тэд засаг баригч этгээдүүдэд сэтгэцийн эмгэг байсан, үгүй талаар түүхчидтэй байнга санал зөрөлддөг». Гэвч сэтгэцийн задлан шинжилгээний онол өргөжин хөгжихийн хэрээр «уг шинэ хандлагаар түүхэн бие хүмүүсийн үйл ажиллагааг судлах болно» хэмээн тэрээр бичжээ.

Улс төрийн сэтгэцийн задлан шинжилгээний онолын мөн чанар нь улс төрд хандах хувь хүний харилцааг нөхцөлдүүлж байдаг чухал хүчин зүйл бие хүний сэтгэл зүйн мөн чанарт суурилна гэж үздэгт оршино.  Бие хүний ямар сэтгэл зүйн шинж чанар бий болсон, түүний хамт улс төрийн үзэгдэл, үйл явцтай хэрхэн сүлэлдсэн зэргээр төлөөлүүлж удирдагч, удирдуулагч хоёрт үзүүлэх улс төрийн нөлөө харилцан адилгүй байна гэх нь улс төрийн сэтгэцийн задлан шинжилгээний онолын мөн чанар болно. Гэхдээ уг онолд улс төрийн бие хүний хэв шинжийг боловсруулах асуудал чухалд тооцогддог. Тухайлбал, улс төрийн үйл явц, сонгуульд хэрхэн хандаж байгаагаас нь хамааруулж Лассуэлл захиргаадагч, ухуулагч, онолч гэх улс төрчийн гурван үндсэн хэв шинжийг гаргасан. Улс төрчийн дээрх хэв шинжүүд, тэдгээрт агуулагдах сөрөг, эерэг шинж чанарыг харьцуулан үзсэний эцэст улс төрийн бие хүний онцлог буюу сайн шинж чанаруудыг хослуулсан  «холимог хэв шинж» чухал болохыг Лассуэлл онцолсон.

Лассуэлл улс төрийн бие хүний ангилалд онцгой ач холбогдол өгсөн нь улс төрийн сэтгэл зүйн шинж чанар өөрөөр хэлбэл, тодорхой хэв шинжийн бие хүн, түүнд нийцтэй улс төрийн үүргийн хамаарлын асуудалд ихээхэн ач холбогдол өгч байсныг нотолно. Тодорхой хэв шинжид хамаарах хүн нь улс төрийн захиргаадагчийн үүргийг түлхүү хэрэгжүүлээд улс төрийн онолчийн шинж чанарыг эзэмшээгүй байж болно. Нөгөө талаас, сайн онолч юм уу гайхамшигтай ухуулагч хэрнээ захиргааны чадваргүй байх тохиолдол байна. Польшийн улс төр судлаач Ежи Вятр «улс төрийн бодит амьдралд амжилт олохын үндэс нь гишүүн нэг бүр бие хүний тодорхой нэг шинж чанарт нийцсэн үүрэг гүйцэтгэх улс төрийн удирдлагын бүлэг сонгох явдал байдаг» хэмээн бичжээ. Өөрөөр хэлбэл, улс төрийн хошуучлагчийн сэтгэл зүйн онцлогийг дээрх ангилал харуулдаг байна. Тухайлбал, Лассуэллын үзсэнээр, «удирдагч-ухуулагч» хэв шинжийг гэм буруутай мэдрэмж хөдөлгөдөг байна. Тэд «бусдыг уудлан илрүүлэх механизмын тусламжтайгаар үүнийгээ хэрэгжүүлдэг байна». Үзэл суртлын хошуучлагчид нь - «бага наснаас эхлэн олон итгэл найдвар өвөртөлсөн хүмүүс байдаг» аж. Хошуучлах шуналаар халхлагдсан сэтгэцийн эмгэгтэй бие хүн улс төрийн талбарт гарах нь олонтоо. «Бусдад адлагдсан хүмүүс засаглалыг бишныг захирах, үйл хэргээ хөгжөөх зохион байгуулалттай гэмт хэрэг, үйлдвэрчний эвлэл, бизнесийн талбар болгох нь их байдаг» хэмээн Лассуэлл бичжээ. Тэд ямар ч ялгаагүй засаг төрийн эрх мэдлийг шунаглан тачаадах цорын ганц хүсэлд захирагдана.

Лассуэллын бүтээлд улс төрийн засаглал, нийгэм дэх түүний хуваарилалтын асуудал томоохон байр суурь эзэлдэг. Дээрхээс авч үзвэл Лассуэлл засаглалыг улс төрийн шинжлэх ухааны үндсэн ойлголт болохыг онцолж байсан нь харагдана. Засаглах үйл явцад үнэт зүйл, түүнийг нийгэмд хэрхэн хуваарилах асуудал ихээхэн чухал байдаг. «Улс төрийн үйл явц, улс төрийн үйлдлийг шинжлэхэд хэн, юуг, хэзээ, хэрхэн олж авч байна вэ гэдэг туйлын чухал юм» хэмээн тэрээр онцложээ. Эндээс Лассуэлл улс төрийн шинжлэх ухаан гэдгийг улс төрийн засаглалыг хэрхэн ашиглаж, хуваарилж байгаагаас хамааруулан үнэт зүйлсийн хуваарилалтыг судлах судалгаанаас өөр юу ч биш юм хэмээн тодорхойлжээ.  Улс төрийн үйл явцыг танин мэдэхийн тулд улс төрийн шинжлэх ухаан дараах зорилтыг шийдвэрлэх ёстой. Үүнд;

·         Зорилго, обьектоо тодорхойлох;

·         Үнэт зүйл хуваарилах үндсэн хандлагаа гаргах;

·         Эдгээр хандлагыг тайлбарлах нөхцөлөө судлах;

·         Ирээдүйд үүсч болох боломжит бүх өөрчлөлтийг тооцоолох;

·         Үнэт зүйлсийн хуваарилалтыг үр дүнтэй хэрэгжүүлэх үйлдлийн аргаа сонгох зэрэг болно.

Түрүү үеийн бүтээлүүддээ нийгэм дэх үнэт зүйлсийн хуваарилалтаас хамааран улс төрийн засаглалын үндсэн субьект нь элитүүд байна гэж Лассуэлл үзжээ. 1936 онд бичсэн «Улс төр: Хэн, юуг, хэзээ, хэрхэн олж авч байна вэ» бүтээлдээ элитийг «олон түмэнтэй харьцуулахад нөлөө бүхий» бүлэг мөн гэж тодорхойлсон байх бөгөөд улс төрийн шинжилгээний гол зорилгыг «нөлөөлөх болон нөлөөлөлд орох үйл явцыг» судлахад оршино гэжээ. Элитийн бүлэг бүхий л нийгэмд, тэр дундаа ардчилсан нийгэмд хүртэл байх түгээмэл үзэгдэл мөн. Лассуэллын үзсэнээр, ардчилал нь олигарх засаглалаас хаалттай болон нээлттэй, төлөөллийн болон төлөөллийн бус элит байдагт оршино гэжээ. Сүүл үеийн бүтээлүүддээ, ялангуяа 1941 онд анх нийтлэгдсэн «Олон нийтийн санаа бодлоор дамжсан ардчилал» зохиолдоо үнэт зүйлс хуваарилах үйл явцад элитийн бүлэг чухал гэх улс төрийн засаглал, улс төрийн үйл явцын талаарх элитари тайлбараас ангижирч, элитийн бүлэг төдийгүй нийгэм дэх ардчилсан удирдлага, түүний хууль ёсны байдлын чухал шалгуур болох олон нийтийн санаа бодол ихээхэн ач холбогдолтойг онцолсон.

Улс төрийн засаглал, нийгэм дэх үнэт зүйлс хуваарилах үйл явцыг талаарх Лассуэллын үзэл санаанд дайны дараах жилүүдэд мэдэгдэхүйц өөрчлөлт орсон байна. Уг өөрчлөлтийн мөн чанар нь улс төрийн үйл явцад бие хүн өөрөө чухал ач холбогдолтой бөгөөд улс төрийн засаглал, нөлөөлөл нь ямар үнэт зүйлс эзэмшсэнээс ихээхэн хамаарна гэж үзсэнд оршино. Эдийн засаг, үзэл суртал, дипломат болон бусад боломжийг өөртөө шингээсэн улс төрийн зүтгэлтэн гэх бие хүн бүр оршин буй үнэт зүйлсийн тогтолцоо, нийгэм дэх түүний хуваарилалтын шинж чанарт өөрийн гэсэн нөлөөллийг үзүүлж байдаг гэдгийг Лассуэлл онцолсон байна. Улсын доторх улс төрийн бие хүн хоорондын харилцаа нь үнэт зүйлсийн өөрчлөлт, хуваарилалт, засаглал, нөлөөллийн дахин хуваарилалтын шинж чанарт тусгалаа олж байдаг. Иймийн учир Лассуэллын үзсэнээр, улс төрийн засаглалын асуудлыг судлаж буй улс төр судлаачдын үндсэн анхаарал бие хүний механик нэгдэл болох «хийсвэр институт, байгууллага» бус, «бие хүн хоорондын харилцаанд» төвлөрөх ёстой юм.

Лассуэллын боловсруулсан засаглалын үзэл баримтлалыг Өрнөдийн янз бүрийн дэг сургуулийн олон улс төр судлаачид дэмжсэн байдаг. Улс төрийн модернизацийн асуудлыг судлаж, шатлан захирах, хэсэгчлэгдсэн болон суваргалах хэлбэрийн эрх мэдэл хуваарилалтын гурван тогтолцооны үзэл санааг хөгжүүлсэн Америкийн улс төр судлаач Д. Эптерийн бүтээлд Лассуэлын онол өргөнөөр ашиглагдсан байдаг. Улс төрийн тогтолцоо гэгч нь нийгмийн дотоодод үнэт зүйлсийг засаглан хуваарилах тогтолцоо мөн болох тухай үзэл санааг Д. Истон улс төрийн амьдралын системийн шинжилгээний бүтээлдээ дурдсан байна. Улс төрийн тогтолцооны үндсэн зорилго нь нийгмийн дотоодод үнэт зүйлсийг хуваарилах, энэхүү шийдвэрээ урт хугацааны туршид нийгмийн гишүүдийн олонхд албадан хэрэгжүүлэх гэх хоёр үүргийг хэрэгжүүлэхэд оршино. Чухам энэхүү хоёр үүрэг нь улс төрийн амьдралын чухал шинжийг бүрдүүлж, улс төрийн тогтолцоог нийгмийн бусад дэд тогтолцооноос зааглаж өгдөг байна. Хэрэв улс төрийн тогтолцоо дээрх чиг үүргээ амжилттай хэрэгжүүлж чадахгүй бол хямрал бий болж, эцсийн эцэст тогтолцоо унахад хүрнэ.

Эцэст нь тэмдэглэн хэлэхэд АНУ дахь олон түмний мэдээллийн хэрэгслийн онолын хөгжилд үлэмжхэн нөлөө үзүүлсэн Лассуэллын үзэл суртлын талаарх санааг анхаарахгүй өнгөрч болохгүй юм. Юуны түрүүнд, үзэл суртал гэдэг нь «олон түмний үйл байдалд нөлөөлөл үзүүлэх» зорилгоор бий болгосон «бэлгэ тэмдэгүүдийн сайтар төсөөлөгдсөн сонголт» мөн. Үзэл суртлын бэлгэ тэмдэгийг бүрдүүлэх үйл явцад түүнийг тэмдэгтүүдээс зааглах нь чухал болно. Лассуэллын үзсэнээр, тэмдэгт нь үг, дүрээр хүмүүн ухамсарын түвшинд илэрхийлэгдэх тэр зүйлийг хэлдэг бол бэлгэ тэмдэг нь үг, дүрээр дамжин илэрхийлэгдэх утга санааг хэлдэг байна.

Уг онолын үндсэн зорилго нь – улс төрийн шууд үзэл суртлаас ч илүүтэйгээр хүмүүст хүчтэй нөлөөлөл үзүүлэх үзэл санааны тогтолцоог бий болгоход оршино. Ийм тогтолцооны загварт Лассуэлл боловсролын тогтолцоог нэрлэсэн байна. Боловсрол, гэгээрэл, сурган хүмүүжлээр дамжин бие хүн Америкийн нийгэмд хүлээн зөвшөөрөгдөх улс төрийн зан үйлийг илэрхийлсэн дадал чадвар, шинжийг цогцоор олж авч болно. Лассуэллын боловсруулсан «education» тогтолцоо, бэлгэ тэмдэгийн сэтгэлгээ гэж нэрлэгдсэн улс төрийн семантик онол нь улс төрийн хошуучлагчдад улс төрийн зан үйлийн үлгэр бүтээх замаар олон түмний улс төрийн үйл байдлыг өөрийн эрх ашигт захируулах боломж олгодог байна.

Америк дахь улс төрийн шинжлэх ухааны томоохон төлөөлөгч нь АНУ-ын гадаад улс төрийн бодлогын нэр нэндсэн онолч, улс төрийн реализм, прагматизмын дэг сургуулийг үндэслэгч Ханс Моргэнтау (1904-1980 он) билээ.

Гадаад бодлогод үндэсний эрх ашиг тэргүүлэх ач холбогдолтойг онцлохын зэрэгцээ түүнд ангилал хийсэн байна. Нэг талаас газар нутаг, хүн ам, төрийн байгууллаа гадны аюулаас хамгаалах, гадаад худалдаа, хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлж, хилийн чанад дахь өөрийн улсын үйлдвэр эрхлэгчдийн эрх ашгийг хангах, холбоотноо сонгох, гадаад бодлогын тэргүүлэх чиглэлээ томьёолох гээд суурь үндсэн эрх ашиг гэж байна. Нөгөө талаас, өсч хөгжих, амин эрх ашгаа хангах, захын буюу жижиг эрх ашгаа хамгаалах гэх мэт завсрын зүйлс бас байна. Аливаа томоохон гүрний үндэсний эрх ашгийн дээд хэмжүүр нь бүс нутгийн юм уу дэлхийн түвшинд ноёрхлоо тогтоох эрмэлзэл болно гэж Моргэнтау үзжээ.

Аливаа улсын гадаад бодлогын дээд цэг нь үндэсний эрх ашиг мөн гэж үзээд Моргэнтау Америкийн үндэсний эрх ашигт суурь ач холбогдол өгсөн байдаг. Түүний үзсэнээр чухам үндэсний эрх ашиг л АНУ-ыг Европ тивд улс төрийн нөлөөллөө тогтоох, Европ, Азийн дунд хүчний тэнцвэржилт бий болгохыг шаардаж байна. «Ердийн илэрхийллийн түвшинд авч үзвэл АНУ-ын үндэсний эрх ашиг дэлхийн баруун хагаст улс төрийн эзэрхийлэл тогтоохыг шаардаж байна. Хэрэв Европ юм уу Азид Өрнөдийн орнуудын дэмжлэгтэй юм уу бие даасан хүчирхэг гүрний хяналт тогтож АНУ-ыг шахан гаргавал дээрх эзэгнэл аюулд өртөх болно. Ингэхлээр, Европ, Азид хүчний тэнцвэржилт бий болгох, хоёр юм уу түүнээс дээш тооны их гүрнүүд бие биенээ анаж, цэрэг зэвсгийн болон улс төрийн эзэрхийллээ Баруун хэсэгт бий болгохгүй байх нь чухал юм» хэмээн тэрээр бичжээ.

Моргэнтау үндэсний эрх ашгийн талаарх санаагаа хөгжүүлэхдээ хүч гэх ойлголтод тэргүүн зэргийн ач холбогдол өгсөн байна. Түүний үзсэнээр, үндэсний эрх ашиг хүчинд тулгуурлаагүй бол амжилтад хүрэх боломжгүй юм. Моргэнтаугийн тайлбарт хүч гэдэг нь улс дотоод хүчин чадлаар нөхцөлдөхийн зэрэгцээ гол шинж чанарыг илэрхийлнэ. Уг ойлголт дотоод бодлогын тодорхой тал тэрчлэн гадаад бодлогын шинжилгээний үүднээс авч үзвэл түүний суурь, эцсийн үр дүн болно. Моргэнтаугийн бүтээл дэх хүчний тайлбар нь хүйтэн дайны үеийн олон улсын харилцааны шинж чанараар нөхцөлдсөн байдаг.

Хамгийн өргөн утгаар авч үзвэл хүч гэдэгт улсын газар зүйн байрлал, байгалийн нөөц, аж үйлдвэрийн потенциал, цэрэг, зэвсгийн бэлтгэл, хүн амын тоо, үндэсний шинж чанар, үндэсний ёс суртахуун, дипломат үйл ажиллагааны чанар зэрэг «улсын хүчин чадлыг тодорхойлох хамгийн чухал хүчин зүйлс» ордог байна. Дипломат гэдэг нь «гадаад бодлогын зорилгод хүрэхийн тулд үндэсний хүчин чадлыг нэгтгэн зангидаж хэрэглэх урлаг», засгийн газрын шинж өөрөөр хэлбэл, олон нийтийн санаа бодлоор гадаад бодлогоо дэмжүүлэх чадвар мөн гэж Моргэнтау үзжээ. Дипломат үйл ажиллагааны чанарыг үндэсний хүчин чадлын чухал хэмжүүр мөн гэж үзэхдээ түүнийг цэрэг, армийн хүчин чадлаас салгаж ойлгоогүй юм. Учир нь улс төр-дипломатын боломж нь тодорхой улсын цэргийн хүчин чадлаас шууд хамаарч байдаг аж. Олон улсын түвшинд «чухамдаа цэргийн хүчин чадал л улсын улс төрийн хүчин чадлыг илэрхийлэх материаллаг хүчин зүйл болдог байна». Моргэнтау олон улсын харилцаан дахь хүчний онолыг анхлан хөгжүүлсэн гэж хэлэхэд буруудах зүйл байхгүй болов уу. Улсын доторх болон олон улсын харилцаа цөмийн зууны нөлөөгөөр эрс өөрчлөгдөхөд хүрвэл хүмүүсийн сэтгэхүй, тэдний нийгэм, улс төр, үзэл суртлын хандлага цөмийн зууны өмнөх үедээ үлдэх болно. Улс орнуудын дунд цөмийн дайн үүсэх боломж болон хүч шүтсэн уламжлалт хандлага хоёрын зөрчилт шинж чанараас үүдэн өнөөгийн улсуудын цөмийн стратегид дараах дөрвөн парадокс үүсэж байна. Эдгээрт;

·         Нэг талаас олон улсын харилцаанд цөмийн зэвсгээр түрүү барьж жанжлах бодлого тэрлэх, нөгөө талаас, бүх нийтийг хамарсан цөмийн дайны сүйрлээс сүрдэх өвчин бий болох;

·         Цөмийн дайны боломжит бүх үр дагавраас зайлсхийж болохуйц цөмийн зэвсгийн стратеги боловсруулахыг эрмэлзэх;

·         Зэвсэглэлээр хөөцөлдөх явдал газар авахын зэрэгцээ түүнийг таслан зогсоох, бууруулах оролдлогууд бий болно;

·         Холбоотон улсын зарчимд суурилан цөмийн зэвсгээс ангижрах оролдлого хийгдэнэ.

Моргэнтаугийн үзсэнээр, эхний парадоксын үр дагавар нь цөмийн зууны эрин үед цэрэг-армийн хүчний ач холбогдол эрс буурахад хүргэнэ. 50, 60-аад оны үед үүссэн хямралын нөхцөлд их гүрнүүдийн нэг нь ч цөмийн хүчин чадлаа ашиглаагүй байдаг. Эндээс Моргэнтау «Хэдий чинээ улс орны хүчин чадал ихсэнэ, төдий хэрээр түүнээ ашиглах боломж хомс болно» гэсэн дүгнэлтэд хүрчээ⁷.

Дүгнэн хэлэхэд хэдийгээр АНУ-д улс төрийн шинжлэх ухаан бүрэлдэн хөгжихөд олон эрдэмтэд нөлөө үзүүлсэн ч дээр дурдсан нэр бүхий цөөн судлаачид нэр цолгорч, онцгой хувь нэмэр оруулсан байна. Ингэхлээр, чухам тэднийг Америк дахь улс төрийн шинжлэх ухааныг цүглэгчид гэж үзэх үндэстэй билээ.

МОНГОЛЧИЛГО ХИЙСЭН: ЭТҮГЭН ИХ СУРГУУЛИЙН НИЙТИЙН ЗАХИРГАА, УДИРДЛАГЫН БАГШ, УЛС ТӨР СУДЛААЧ НЯМААГИЙН ОТГОНБАЯР

ЦАХИМ ШУУДАНГИЙН ХАЯГ: otgonbayar.n@etugen.edu.mn

INTERNATIONAL POLITICAL SCIENCE ASSOCIATION БУЮУ ОЛОН УЛСЫН УЛС ТӨРИЙН ШИНЖЛЭХ УХААНЫ ХОЛБООНЫ ТУХАЙ

Олон Улсын Улс Төрийн Шинжлэх Ухааны Холбоо (ISPA) нь ЮНЕСКО-гийн ивээл дор 1949 онд үүсгэн байгуулагдсан олон улсын шинжлэх ухааны нэгдсэн холбоо билээ. ISPA нь дэлхий дахинаа улс төрийн шинжлэх ухааныг хөгжүүлэх энэ тэргүүний зорилготой байгууллага юм. Өөрийн түүхэндээ Өрнө, Дорно, Хойд, Өмнөдийн хооронд гүүр болж, өндөр хөгжилтэй болон хөгжиж буй ардчилсан орнуудын эрдэмтэн судлаачдын дунд хамтын ажиллагааг өргөжүүлсээр иржээ. Хүссэн бүхэн үйл ажиллагаанд нь оролцох боломж бүхий дэлхий хэмжээний улс төрийн шинжлэх ухааны нийгэмлэг бий болгох нь түүний зорилго бөгөөд сүүлийн жилүүдэд Зүүн Европ, Латин Америкийн улсууд эрчимтэй хамрагдах болсон. Олон Улсын Улс Төрийн Шинжлэх Ухааны Холбоо нь НҮБ-ийн Нийгэм, Эдийн Засгийн Зөвлөл (ЭКОСОС), Боловсрол, Соёл, Шинжлэх Ухаан эрхэлсэн НҮБ-ийн төрөлжсөн байгууллага (ЮНЕСКО)-ын дэргэдэх зөвлөх эрхтэй байгууллага бөгөөд Нийгмийн Шинжлэх Ухааны Олон Улсын Зөвлөлийн болон Хөгжлийн Дэлхийн Сүлжээний гишүүн болно.

Үүссэн цагаасаа эхлэн улс болгоны улс төрийн шинжлэх ухааны холбоодыг өөрийн үйл ажиллагааны үндсэн талбар болгосон. Америк, Канад, Франц, Энэтхэгийн улс төр судлаачдын холбоо түүний бүрэлдэхүүнд багтдаг. 1960 он гэхэд дэлхийн 24 орны улс төрийн шинжлэх ухааны холбоо бүрэлдэхүүнд нь багтсан байв. Өнөөг хүртэл тус холбооны гишүүнчлэл өсөн нэмэгдсээр байна. Өнөөдөр дэлхийн 54 улсын улс төрийн шинжлэх ухааны холбоо ISPA-гийн гишүүнчлэлтэй байна. Гишүүн байгууллага бүр ISPA-гийн төв байгууллага болох Зөвлөлд өөрийн төлөөлөлтэй байдаг. Зөвлөл нь холбоонд хамаарал бүхий ерөнхий зарчим буюу дүрмийг тогтоохын  Конгресс хооронд тус холбооны үйл ажиллагааг эрхлэн явуулах Гүйцэтгэх Хороог сонгодог байна.

Хувь болон байгууллагын гишүүнчлэл 1950-аад оны эхээр бий болсон. 1952 онд 52 гишүүдтэй байсан бол өнөөдөр тэдгээрийн тоо даруй 3400 хол давж байна. Олон Улсын Улс Төрийн Шинжлэх Ухааны Холбоо эмэгтэй гишүүдийг нэмэгдүүлэх тал дээр идэвхтэй санаачлагатай ажилласан бөгөөд үр дүнд нь гурван гишүүн тутмын нэгийг бүрдүүлж байна. Үүнээс гадна, улс төрийн шинжлэх ухаанаар сургалт явуулах юм уу улс төрийн асуудлаар судалгаа хийгч 110 гаруй байгууллагыг эгнээндээ элсүүлээд байна. Тус холбооны дүрэмд заасан ISPA-гийн тусгай мандат нь Өрнө, Дорно, Өмнөд, Хойдыг холбогч эрдэм шинжилгээний сүлжээ, дэлхий дахин улс төрийн шинжлэх ухааныг тэрлэн хөгжүүлэхэд нэн таатай нөлөө үзүүлж байна. Ардчилалд шилжиж байгаа болон ардчиллыг сэргээн тогтоож буй орнуудын эрдэмтэн судлаачдын дунд гүн бат хэлхээ холбоо тогтоож, ингэснээр нийгмийн шинжлэх ухааныг хөгжүүлэхэд шаардлагатай эрдэм шинжилгээ, судалгааны эрх чөлөөг хөхиүлэн дэмжих нь тус холбооны тэргүүн зэргийн зорилго болно.

ISPA-гийн бодлого, үйл ажиллагаа нь дэлхийн шинж чанартай юм. Үүнтэй холбоотойгоор улс орнуудын улс төрийн шинжлэх ухааны холбоодыг тэтгэн туслах болсон бөгөөд өнөөдөр тус байгууллагатай ажил хэргийн холбоо тогтоож, дэмжлэг авч ажиллах 50 гаруй улс төрийн шинжлэх ухааны холбоо үйл ажиллагаагаа явуулж байна. ISPA нь Нэгдсэн Үндэстний байгууллагатай нягт хамтран ажиллах замаар олон улсын болон бүс нутгийн улс төрийн шинжлэх ухааны нийгэмлэг, байгууллагуудын хөгжүүлэх үйлсэд идэвхтэй ажиллаж байна.

ISPA-гийн дэлхийн улс төрийн шинжлэх ухааны конгресс нь хоёр жил тутамд хуралдан чуулж, тивээс тивд шилжсээр байна. Буурай хөгжилтэй орнуудын эрдэмтэн судлаачдыг Өмнөдийн дэмжлэг бүхий сангуудын санхүүгийн тэтгэлэгээр дамжуулан үйл ажиллагаандаа татан оролцуулдаг. ISPA-гийн судалгааны хороод нь улс төрийн шинжлэх ухааны тодорхой салбарт ажиллаж буй улс төр судлаачдыг энэ чиглэлээр ажиллаж буй бусад улсуудын судлаачидтай холбогдох боломж олгодог. Дэлхийн Конгресс болон энэ Конгрессын үйл ажиллагаанд идэвхтэй оролцох судлаачид, улс орнуудын төрөлжсөн холбоодтой хамтран ажиллаж байгаа нөөцөд тулгуурлан судалгаа шинжилгээ хийх нь уг судалгааны хороодын зорилго болно. ISPA нь «International Political Science Review», «Олон улсын улс төрийн рефератууд», «Дэлхийн улс төрийн шинжлэх ухаан, оролцоо» болон цахим хуудсаараа дамжуулан дэлхийн өнцөг булан бүрт байх улс төр судлаачдын эрдэм шинжилгээний өгүүлэл, илтгэлийн хэрэгцээг хангадаг. Улс төрийн шинжлэх ухааныг хөгжүүлэх, дэмжлэг туслалцаа үзүүлэх ISPA-гийн тэргүүн зорилгын хүрээнд өнөөдөр Өмнөд Америк, Өмнөд Африк гэх мэт бүс нутгуудад судалгааны арга зүйн зуны сургалтууд явуулж байна. Судалгааны хороо, албад байгуулахдаа дор хаяж хоёр тивийн 7-гоос доошгүй улсын төлөөлөл оролцуулахыг хичээдэг нь ISPA бүхий л үйл ажиллагаандаа бүс нутаг, улс орон бүрийн төлөөллийн тэнцвэртэй оролцуулахыг чармайдагт оршино. Уулзалт, дугуй ширээний ярилцлага зэрэгт дээрхийн нэгэн адил нэг тив дөрвөөс багагүй улс оролцуулахыг хичээдэг нь ч үүнтэй холбоотой.

Хойд, Өмнөд, Өрнө, Дорнын судлаачдыг нэгтгэсэн ISPA нь дэлхийн улс төр судлаачдын нийгэмлэгийн үндэс болсон сүлжээг бэхжүүлэхийг эрмэлзэж байна. Иймэрхүү харилцаа холбоо нь дэлхийн дахины харилцан хамааралт байдлыг нэмэгдүүлж гаргасан шийдвэр, зохион байгуулсан хэлэлцүүлгийн чанарыг сайжруулахын зэрэгцээ улс төрийн шинжлэх ухааныг илүү бататган бэхжүүлж өгдөг байна. Эцсийн эцэст ISPA нь дэлхийн хаана ч, ямар ч улс оронд амьдарч буй иргэдийн улс төрийн амьдралд үр дүнтэй оролцох эрхийг баталгаажуулах, эмэгтэй, эрэгтэй хүмүүст адил тэгш боломж олгоход оршидог.

ISPA-гийн академик үйл ажиллагаа дараах гурван үндсэн чиглэл хуваагддаг. Үүнд;

·         Хоёр жил тутам дэлхийн конгресс зохион байгуулах, конгресс хоорондын хугацаанд зохицуулалтын үйл ажиллагаа авч хэрэгжүүлэх;

·         Судлаачдын өргөн хүрээг хамарсан сүлжээ бий болгох замаар улс төрийн шинжлэх ухааны чиглэл дэх судалгааны ажлыг хөхиүлэн дэмжих;

·         Хэвлэн нийтлэх, үр дүнг нийтэд хүртээх замаар мэдээлэл, судалгааг таниулах ажил хийх болно.

ISPA-гийн үндсэн үйл ажиллагаа нь хоёр жил тутам хуралдах Конгресс болно. 1950-1952 онуудад гурван жил тутамд нэг удаа хуралдах зохицуулалттай байсан. Байгуулагдсан цагаасаа эхлэн 2000 орчим оролцогчдыг эгнээндээ нэгтгэсэн олон улсын томоохон эрдэм шинжилгээний байгууллага болж хувирсан. 2012 оноос дэлхийн конгресс хоёр жил тутам хуралдах болсон. Үүнээс гадна ISPA олон улсын эрдэм шинжилгээний хурал, дугуй ширээний ярилцлага, семинар зэрэг шинжлэх ухааны үйл ажиллагааны олон төрлийг санхүүжүүлж байна.

1970-аад оны үеэс эхлэн ISPA-гийн үйл ажиллагаанд бүс нутгийн зохицуулагчид хүч түрэн орж ирсэн. Гурван жил тутам хуралдах конгрессоос гадна гүйцэтгэх хороо конгресс хоорондын үйл ажиллагааг зохион явуулж тайлан мэдээ, нийтлэлүүд гаргах болсон. Өнөөдөр ISPA 49 чиглэлд судалгаа хөгжүүлэхийн зэрэгцээ судалгааны хороод байгуулан ажиллаж байна. Эдгээрт;

·         RC01 – үзэл баримтлал, арга

·         RC02 – Улс төрийн элит

·         RC03 – Европын нэгдэл

·         RC05 – Нутгийн өөрийн удирдлага, бодлогын асуудлаарх харьцуулсан судалгаа

·         RC06 – Улс төрийн социологи

·         RC07 – Эмэгтэйчүүд ба улс төр

·         RC08 – Хууль тогтоомжийн асуудлаарх судалгаа

·         RC09 – Шүүхийн харьцуулсан шинжилгээ

·         RC10 – Цахим ардчилал

·         RC11 – Шинжлэх ухаан ба улс төр

·         RC12 – Биологи ба улс төр

·         RC13 – Ардчилах үйл явцын харьцуулсан шинжилгээ

·         RC14 – Улс төр ба угсаатны бодлого

·         RC15 – Улс төр, соёлын газар зүй

·         RC16 – Нийгэм-улс төрийн олон ургальч үзэл

·         RC17 – Нийгмийн санаа бодлын харьцуулсан шинжилгээ

·         RC18 – Ази-Номхон далай судлал

·         RC19 – Жендерийн бодлого ба улс төр

·         RC20 – Улс төрийн санхүүжилт ба авлига

·         RC21 – Улс төрийн нийгэмшилт ба боловсрол

·         RC22 – Улс төрийн харилцаа холбоо

·         RC23 – Сонгууль, иргэн ба нам

·         RC24 – Зэвсэгт хүчин ба нийгэм

·         RC25 – Эрүүл мэндийн салбар дахь харьцуулсан бодлого судлал

·         RC26 – Хүний эрх, эрх чөлөө

·         RC27 – Засгийн газрын бүтэц, зохион байгуулалт

·         RC28 – Холбооны улсын харьцуулсан шинжилгээ, олон шатат удирдлага

·         RC29 – Психополитик

·         RC30 – Төрийн бодлогын харьцуулсан шинжилгээ

·         RC31 – Улс төрийн философи

·         RC32 – Төрийн бодлого, захиргаа

·         RC33 – Улс төрийн шинжлэх ухааны мэдлэгийн судалгаа

·         RC34 – Ардчиллын чанар

·         RC35 – Технологи ба хөгжил

·         RC36 – Улс төрийн хүчин

·         RC37 – Тулхтай улс төрийн хөгжил

·          RC38 – Улс төр ба бизнес

·         RC39 – Сайн сайхан төр ба хөгжиж буй нийгэм

·         RC40 – Дэлхий дахины шинэ хэрэгцээ, шаардлага

·         RC41 – Геополитик

·         RC42 – Аюулгүй байдал

·         RC43 – Шашин ба улс төр

·         RC44 – Ардчилах үйл явц дахь зэвсэгт хүчний оролцоо

·         RC45 – Олон улсын харилцаа

·         RC47 – Дэлхий дахин-бүс нутгийн харилцаа

·         RC48 – Захиргааны соёл

·         RC49 – Социализм, капитализм, ардчилал

·         RC50 – Улс төрийн хэл

·         RC51 – Олон улсын улс төрийн эдийн засаг

ISPA нь Бразилийн Сан-Паула (2010 он), Өмнөд Африкийн Стелленбош (2011-2013 онууд), Сингапур (2012 он), Турк улсын Анкара (2013 он), Мексик (2016 он) зэрэг газар зуны сургалтууд явуулсан. Зуны сургалтын давуу тал нь улс төр судлаачдад улс төрийн судалгааны салбарт ашиглагдах сүүлийн үеийн судалгааны арга зүйн ололтуудтай танилцуулахад оршино. Сүүлийн үед цахим хуудсаараа дамжуулан идэвхтэй ашиглагдаж буй улс төрийн шинжлэх ухааны 300 цахим хуудсыг ишлэлд тулгуурлан эрэмбэлэх болсон. Олон Улсын Улс Төрийн Шинжлэх Ухааны Холбоо, түүний үйл ажиллагаа, бүтэц, зохион байгуулалтын талаар цухас танилцуулахад ийм байна.

БЭЛТГЭСЭН: ЭТҮГЭН ИХ СУРГУУЛИЙН НИЙТИЙН ЗАХИРГАА, УДИРДЛАГЫН БАГШ, УЛС ТӨР СУДЛААЧ НЯМААГИЙН ОТГОНБАЯР

ЦАХИМ ШУУДАНГИЙН ХАЯГ: otgonbayar.n@etugen.edu.mn