АМЕРИКИЙН УЛС ТӨР СУДЛААЧ СИДНЭЙ ВЕРБА

Сиднэй Верба
Sidney Verba
Мэндэлсэн он	1932 оны тавугаар сарын 26
Мэндэлсэн газар	АНУ, Нью-Йорк хот
Бие барсан он	2019 оны гуравдугаар сарын 4 (86 насандаа)
Бие барсан газар	·         Массачусэтс, Кэмбриж
Харьяалал	АНУ
Үйл ажиллагааны төрөл	Улс төр судлаач
Гавьяа шагнал	Юхан Шюттагийн шагнал (2002 он)

Сиднэй Верба (Sidney Verba; АНУ-ын Нью-Йорк, 1932 оны тавдугаар сарын — 2019 оны гуравдугаар сарын 4) — болбоос Америкийн улс төр судлаач, орчин үеийн улс төрийн шинжлэх ухааны суурь судалгаанд жинтэй нөлөөлөл үзүүлсэн хайв эрдэмтэн болно.

АНУ-ын Үндэсний Шинжлэх Ухааны Академийн 1983 оны гишүүн болно.

Цадаг намтар

1953 онд Харвардын Их Сургуулийн бакалаврын зэрэгтэй дүүргэсэн. 1957 онд Принстоны Их Сургуульд магистр, 1959 онд докторын зэрэг хамгаалсан. 1960-1964 онуудад Принстоны Их Сургууль, 1964-1968 онуудад Стэнфордын Их Сургууль, 1968-1972 онуудад Чикаго Их Сургууль, 1972 оноос Харвардын Их Сургуульд багшилж байсан. 1984-2006 онуудад Харвардын Их Сургуулийн дэргэдэх Номын Сангийн захирал, Харвардын Их Сургуулийн Хэвлэх Үйлдвэрийн Захирлуудын зөвлөлийн гишүүн байсан. 

1972-1973 онуудад Олон Улс Судлалын Холбооны дэд ерөнхийлөгч, 1979-1981 онуудад Америкийн Улс Төрийн Шинжлэх Ухааны Холбооны дэд ерөнхийлөгч, 1994-1995 онуудад ерөнхийлөгчөөр нь тус тус сонгогдон ажиллаж байсан. Үндэсний Судалгааны Зөвлөл, Нийгмийн Шинжлэх Ухааны Үндэсний Судалгааны Зөвлөл зэргийн үйл ажиллагаанд идэвхтэй оролцож байсан.

Шинжлэх ухааны үйл ажиллагаа

1940-1960 оны хооронд улс төрийн шинжлэх ухаан илүү мэргэшсэн шинж чанартай болж эхэлсэн. Улс төрийн шинжлэх ухаан, төрийн захиргаа, улс төрийн бодлогын салбар, факультетууд түүхч, эрх зүйч, гүн ухаантнуудын хамтын хүчин чармайлгын үр дүнд XIX зууны шувтарга гэхэд бий болж эхэлсэн. XX зууны эхний арван жил гэхэд АНУ-ын томоохон их, дээд сургуулиудад бүгдэд нь дээрх мэргэжлийн салбарууд бий болсон байна. 1903 онд Америкийн Улс Төрийн Шинжлэх Ухааны Холбоо үүсгэн байгуулагдаж, 200 гаруй хүн гишүүнээр элсэн оржээ. Өнөөдөр Сиднэй Верба тэргүүтэй 13 мянга гаруй гишүүнтэй болсон байна. Үндсэндээ их, дээд сургуулийн энэ чиглэлийн хичээл заах багш нар цөм нь болжээ. Ихэнх гишүүд нь улс төрийн шинжлэх ухааны чиглэлээр докторын зэрэгтэй юм уу зэрэг горилогч нар байна. Холбооны гишүүнчлэлд орохын тулд тодорхой хэмжээний шалгуур давдаг болсон байна. Салбартаа нэр хүнд олохын тулд адил асуудлыг судлах бусад эрдэмтдээр хүлээн зөвшөөрүүлэх хэрэгцээ үүснэ. Үүний зэрэгцээ улс төрийн шинжлэх ухааны чиглэлээр олон арван сэтгүүл гарах болсон.

1990-ээд оны эхэн үеэс Сиднэй Верба шинжлэх ухааны энэ өрсөлдөөнт талбарт хөл тавьж, томоохон судалгаа хийсний дүнд ихээхэн нэр хүнд олсон байна.

Түүний гол бүтээлүүд

Улс төр судлаач Г. Алмондтой хамтран “Иргэний соёл, ардчиллын тогтвортой байдал” бүтээл гаргасан нь ихээхэн нэр олсон бөгөөд иргэний улс төрийн соёл гэх цоо шинэ ойлголтыг бий болгожээ.

Иргэний соёл гэдэг нь патриархал болон албатын соёлын элементийг өөртөө хадгалсан оролцооны хэв шинжтэй соёл давамгайлсан улс төрийн соёлын холимог хэлбэр мөн.

Вербагийн өөр нэг бүтээл нь “Харьцуулсан улс төрийн соёл” болно. Тэрээр уг бүтээлдээ улс төрийн соёлыг тодорхойлох оролдлого хийсэн байна.

Улс төрийн соёл гэдэг нь улс төрийн үзэгдэл, үйл явц, хувь хүмүүсийн зан үйл хоорондын харилцаа холбоо, тэдгээрийн хариу үйлдлийг илэрхийлсэн үзэгдэл мөн. Хувь хүн, бүлгийн зан үйл нь ихэнхдээ засгийн газар, дайн тулаан, сонгуулийн кампанит ажил гэх мэт хүмүүсийн ажиглаж, тодорхой утга санаа шингээж байдаг үйлдлийн хариу байдаг. Хүмүүс улс төрийн хэрхэн ойлгож байгаа болон хэрхэн тайлбарлаж байгаа нь өөрөө улс төрийн соёл мөн.

Сиднэй Верба улс төрийн шинжлэх ухааны хөгжилд үнэлж баршгүй хувь нэмэр оруулсан юм. XX зууны хоёрдугаар хагаст тэрээр улс төрийн соёлын ямар хэв шинж либерал ардчиллын хөгжил, тогтвортой байдалд нөлөөлөхийг тайлбарлах оролдлого хийжээ. Бихевиоризмын уламжлалын хүрээнд Макс Веберийн арга зүйн нөлөөлөл дор байсан юм. Улс төрийн соёлын гурван хэв шинжийг гаргасан. Иргэний улс төрийн соёл АНУ, Англид хүчтэй байгааг судалгааны үр дүнгээр тогтоосон байна.

Улс төрийн соёлын ангилал

Дэлхийн улс төрийн шинжлэх ухаанд Алмонд, Верба нар “Иргэний соёл” нэртэй бүтээл нийтлүүлж, улс төрийн соёлын ангилал гаргасан нь ихээхэн нэр олжээ. Англи, Итали, ХБНГУ, Мексик, АНУ зэрэг таван улсыг судалгааны үндсэн судлагдахуун болгож, өвгийн, албатын, оролцооны гэх соёлын гурван цэвэр хэв шинж байгааг гаргасан.

Верба 1968 онд Америкийн Урлаг, Шинжлэх Ухааны Академийн гишүүн, 1972 болон 1976 онуудад Америкийн Улс Төрийн Шинжлэх Ухааны сайн бүтээлийн шагнал, 1980 онд Гуггэнхаймын шагнал, 1993 онд улс төрийн шинжлэх ухааны хөгжилд оруулсан хувь нэмрийг нь үнэлэн Ж. Мэдисоны нрэмжит шагнал, 2002 онд Юхан Шюттагийн нэрэмжит шагнал тус тус хүртжээ.

Тэрээр улс төрийн шинжлэх ухааны хөгжилд үнэлж баршгүй хувь нэмэр оруулсан бүхэл бүхэн зууныг төлөөлөхүйц хайв эрдэмтэн байв.

МОНГОЛЧИЛГО ХИЙСЭН: УЛС ТӨР СУДЛААЧ, ЭТҮГЭН ИХ СУРГУУЛИЙН БАГШ НЯМААГИЙН ОТГОНБАЯР

ЦАХИМ ШУУДАНГИЙН ХАЯГ: otgonbayar.n@etugen.edu.mn