(POLITICAL SCIENCE IN THE UNITED STATES: PAST AND PRESENT)
АНУ
дахь улс төрийн шинжлэх ухааны хөгжлийн тоймыг бичиж эхлэхийн өмнө бид уг
шинжлэх ухааны мэдлэгт юуг хамааруулан авч үздэг талаар зарим нэг төсөөлөлтэй
болох хэрэгтэй болов уу. Бид энэ шинжлэх ухааны судлах зүйлийг хэрхэн
тодорхойлох ёстой вэ?
Улс
төрийн шинжлэх ухааныг эрх мэдлийн тухай, хүчирхийллийг хууль ёсоор монопольчлон
хэрэглэх тухай, сайн сайхан амьдралын тухай, төрийн улсын тухай гэхчлэн янз
бүрээр тодорхойлсон байдаг. Ямартаа ч тодорхой нэг шинжээр Барууны улс төрийн
шинжлэх ухааныг бүхэлд нь тодорхойлох гэж оролдвол харамсалтай нь, таатай үр
дүнд хүрч чадахгүй болов уу. Өмнөх бүтээлд (Easton, A Framework of Political Analysis, 1981b ) дурдсан тэр л
шалтгаанаар миний бие улс төрийн шинжлэх ухааныг нийгэмд бүхэлд нь хамааралтай
шийдвэрийг хэрхэн боловсруулан гаргадаг хийгээд ямар учраас олонхд албадлагын
хэлбэрээр хэрэгждэг болохыг судлах шинжлэх ухааны мэдлэг мөн гэж тодорхойлох
байна. Улс төр судлаачид засаглан шийдвэр гаргаж, түүнийгээ амьдралд
хэрэгжүүлэх тодорхой нийгмийн институт, түүний үйлдлийг их, бага ямар нэгэн
хэмжээгээр сонирхон судалж байдаг (Easton, A Framework of Political Analysis, 1981b ) . Улс төрийн
амьдралыг үнэн зөвөөр танин мэдэхийн тулд нийгэмд үнэт зүйлсийг албадан
хуваарилах үйл явцыг судлах хэрэгтэй. Өнөө
үеийн болон эртний, их, бага, аж үйлдвэржилтийн эсвэл хөдөө аж ахуйн, олон
түмний болон овог аймгийн гээд бүх цаг үеийн улс төрийн тогтолцоонд энэ нь
нэгэн адил хамааралтай.
Нийгмийн амьдралд
улс төрийн хүрээ товойн гарч ирсэн нь зууны шувтрагад улс төр судлаачдын ихэнх
хэсэг идэвхтэй ажиллаж байсантай шууд холбоотой хэмээн хэлэхэд хилсдэхгүй болов
уу. Ингэснээр бид өөрийн сонирхлын хүрээг эдийн засагчид, угсаатан судлаачид болон
социологичид, нийгэм судлалын бусад эрдэмтдийн сонирхлоос зааглах бололцоотой
болсон билээ.
Улс төрийн шинжлэх
ухааны судлах зүйлийг тодорхойлох асуудалд XX зууны туршид Өрнө Дахинд,
ялангуяа АНУ-д ихээхэн анхаарч байсныг тэмдэглэх байна. Өрнө Дахинд улс төрийн
шинжлэх ухааны мэдлэг дөрвөн үе шаттайгаар хөгжсөн юм. Үе бүхэн өөрийн гэсэн
онцлог шинжтэй байв. Үүний зэрэгцээ үе бүхэн өмнөх үеийнхээ ололт, амжилтад
суурилж байсан юм. Эдгээрт миний бие формаль (эрх зүйн), уламжлалт (формаль бус
буюу бихевиорализмын өмнөх), бихевиорист, бихевиорализмын дараах гэх дөрвөн
үеийг багтааж байна. Одоо тэдгээрийг нэгбүрчлэн авч үзье.
Формаль болон уламжлалт үе шат
XIX зуууны
шувтаргад шинэ тутам хөгжих болсон улс төрийн шинжлэх ухаанд улс төрийн
тогтолцоонд эрх мэдэл хуваарилах үйл явцыг удирддаг ерөнхий зүй тогтол байдаг
гэсэн үзэл бодол давмгайлах болсон бөгөөд ингэснээр бид улс төрийн институцийн
үйл ажиллагааны талаар зөв төсөөллийг олж авсан юм. Улс төр судлаачид эрх зүй,
улс төрийн албан тушаалтны бүрэн эрхтэй хамаарал бүхий үндсэн хуулийн болон
бусад салбар хуулийн хэм хэмжээ улс төрийн бодит байдалтай бүрэн нийцсэн байх
ёстой гэж үзэх болсон.
XIX зууны шувтарга
гэхэд Их Британид Уолтэр Бэйжхот (Walter Bagehot), түүний дараа АНУ-д Вудро
Вильсон (өгүүлэн буй үед тэрээр оюутан байсан бөгөөд дараа нь салбартаа нэр
цолгорсон профессор болсон) чухал нээлтүүд хийсэн. Улс төрийн албан тушаал,
институцийн албан ёсны бүтцээс гадна шийдвэр гаргах үйл явцад нөлөөлөх
чадвартай албан бус зохион байгуулалт, зан үйлийн олон хэлбэр байдгийг тэд
баталсан нь олон нийтэд онцгой сонин, содон зүйл байв. Бэйжхот, Вильсон нарын
олон судлаачид өөрийн орны хууль тогтоох байгууллага болон улс төрийн намууд
дахь албан бус бүтцийг судлах болсон. Эрдэмтдийн анхаарал сэвшээх болсон албан
бус институцийн жагсаалтад сүүлээр сонирхлын буюу шахалтын бүлгийг хамруулах
ойлгох болжээ. Эдгээр нээлтийн үр дүнд улс төрийн шинжлэх ухааны хөгжил шинэ
шатанд дэвшин орж, судлагааны үндсэн нэгж нь албан ёсны, эрх зүйн тогтолцоо
бус, бидний эргэн тойронд өрнөх улс төрийн албан бус харилцаа, үйл ажиллагаа
болж хувирсан. XIX зууны шувтарга үед эхэлсэн судалгааны судлагдахууны уг
өөрчлөлт 1920-оод он хүртэл үргэлжилсэн юм. АНУ-д 1920-1940 онуудад суралцсан
хүмүүс ихэнхдээ дээрх хандлагын нөлөөн дор байсан учир улс төрийн шинжлэх
ухааны хөгжлийн эл үе шатыг сүүлээр уламжлалт улс төрийн шинжлэх ухааны үе гэх
болсон. Өгүүлэн буй үед судалгаа их төлөв улс төрийн намуудын үйл ажиллагаа,
тэдгээрийн Конгресс буюу парламентад үзүүлэх нөлөө, АНУ дахь шахалтын болон
бусад бүлгүүдийн өсөлт зэрэгт төвлөрч байв. Шахалтын
бүлэг улс төрийн шинжлэх ухааны судлагдахууны талбарт нэвтэрч, бүтээл нь орчин
үеийн судлаачдад гүн сэтгэгдэл төрүүлсэн А. Бэнтли (Bentley, 1908) , П. Хэрринг (Herring, 1929) , Д. Трумэн (Truman, 1951) нарын хичээл зүтгэлээр эрчимтэйгээр
судлагдах болсон юм. Уламжлалт үе шатын арга зүйн онцлог нь улс төрийн үзэгдэл,
үйл явцыг түгээмэл зүй тогтлыг нээн илрүүлэхэд чиглэсэн онолын бүтээц бий
болгоход бус, харин улс төрийн үйл явцыг тодорхойлох, түүнд нийцүүлж мэдээлэл
цуглуулахад оршиж байв. Гэвч чухамдаа бол судалгааны үйл ажиллагаа илүү онолын
шинжтэй байсныг дурдах хэрэгтэй. Тухайн үеийн ихэнх улс төр судлаачид улс
төрийн үйл явц бол шийдвэр гаргах агуу том механизм мөн гэдэгтэй санал нэгдэж
байжээ. Энэ чиглэлийн төлөөлөгчдийн нэг М. Фэйнсодын хэлсэнчлэн шийдвэр гэдэг
нь үүсмэл «хүчнүүдийн параллелограмм» (Fainsod, 1940) байсан юм. Хууль тогтоох юм уу засаг
захиргааны гээд аль ч түвшин дэх шийдвэр гаргах үйл явц үнэндээ улс төрийн нам,
төрийн албаны бүтэц доторх бүлэг, сонирхлын болон нийгмийн санаа бодлын бүлэг
гэх мэт нийгмийн янз бүрийн бүлгийн шахалт дор явагдаж байсныг тодорхойлсон
хэрэг байлаа. Өөр хоорондоо өрсөлдөн тэмцэлдэхийн зэрэгцээ яриа хэлцэл,
зөвшилцөл, буулт зэрэг олон арга замаар дээрх эсрэг тэсрэг сонирхол тодорхой
хугацаанд тэнцвэржилтийг бий болгодог зүй тогтолтой. Уг байдал нь шийдвэр
гаргагч этгээдэд нөлөө үзүүлж, янз бүрийн хүчний хооронд тэнцвэрт байдлыг
хангах бодлого бий болгоход хүргэдэг байна. Хэрэв ямар нэгэн хүчин өөрчлөлтөд
орвол эдийн засгийн бүтэц, нийгмийн байр суурь юм уу эрх мэдэл атгагчид
өөрчлөлт орж эцэстээ хуучин бодлогоо шинэчлэх юм уу бүрэн татгалзах байдалд
хүргэдэг байна. Тэр цагт нийгмийн бүлгүүдийн дунд улс төрийн бодлогод
нөлөөлөхийн төлөө дахин тэмцэл эхлэх бөгөөд үр дүнд нь тэнцвэржилтийн шинэ
орчин үүсэж болдог байна (Easton, Political System, 1981a) . Миний бие энэхүү
онол эрдэм шинжилгээний хүрээнд нөхцөлт шинжтэй байдгийг нэгэнтээ дурдсан
билээ. Улс төрийн шинжлэх ухааны хөгжлийн уламжлалт үе шат дахь судлаачдын арга
нь онолын гэхээсээ илүүтэйгээр албан бус шинж чанартай байв. Өгөгдөл цуглуулах,
шинжлэх тусгай аргын хэрэглээ туйлын хангалтгүй байсан юм. Аргын асуудал өөрөөр
хэлбэл, тусгай анхаарал, чадвар шаардсан арга гэхээр зүйл байсангүй. Мэдээлэл
цуглуулах, шинжлэх тухайд хэн ч гэсэн хийж чадахаар байв. Ингэхлээр цуглуулсан
мэдээллийн мадаггүй байдлыг шалгах, ийм байдал дээр суурилж үнэлэлт дүгнэлт
өгөх явдал байсангүй.
Үүнээс гадна,
судлаач өөрийн бодол санаагаа илэрхийлж байна уу, эсвэл улс төрийн институци
хэрхэн ажиллаж байгааг үнэн зөвөөр тодорхойлж чадаж байна уу гэдгийг ялгахад
хүндрэлтэй байв. Ёстойн тухай болон бэлээхэн үзэл санаа хоёрыг ялган зааглахад
хэцүү, харилцан уялдаатай байсныг дурдах хэрэгтэй.
Баримт, үнэлэмж
хоёр харилцан нэгнээ нөхвөрлөж байв.
Уламжлалт улс
төрийн шинжлэх ухааны онолын үндэслэгээний хангалтгүй байдал миний эрдэм
шинжилгээний ажлаас ч харагдаж байсан юм. Харвардын их сургуульд сурч байхдаа
миний бие улс төрийн шинжлэх ухааны олон ч хичээлд сууж байлаа. Улс төрийн
сэтгэлгээний түүх, нутгийн удирдлага, үндсэн хуулийн эрх зүй, гадаад бодлого,
төрийн зохицуулалттай эдийн засаг, сонирхлын буюу шахалтын бүлэг, олон улсын
харилцаа, гадаад орнуудын засаглалын хэлбэр, Конгресс дахь хууль тогтоох үйл
ажиллагаа гэхчлэн олон хичээлийг нэрлэж болох байна. Эрдмийн зэрэг горилох
ажлын төгсгөлд ухаан минь мухардалд орсон байлаа. Улс төрийн шинжлэх ухааныг
сонирхон судлахын тулд засаглал хэмээх үзэгдэлд хамаарал бүхий ийм олон хичээл
ямар учраас судлах болж байгааг хэн ч надад тайлбарлаж өгсөнгүй. Надад улс
төрийн шинжлэх ухааныг нэгдмэл мэдлэгийн салбар гэж үзэх ямар үндэслэл байгаа
талаар огтхон ч төсөөлөл байсангүй. Миний олж авсан мэдлэг, уг мэдлэгт үзэж буй
хичээл маань ямар хамааралтайг тодорхойлох онол ч байсангүй. Магадгүй, улс
төрийн онол гэх ерөнхий нэршлээр уг байдалд хариулт өгч болох байлаа. Гэхдээ л
энэ салбар ухаан гол төлөв улс төрийн сэтгэлгээний түүхийг судалж байсныг
дурдах хэрэгтэй. Мэдээж хэрэг, энэ мэдлэгийн төрөл сонирхолтой бас чухал. Гэвч
шинжлэх ухааны мэдлэгийг бүрэн дүүрэн илэрхийлэх боломж хомс юм. Эдийн засаг,
хими юм уу физик гэх мэт бусад шинжлэх ухаанд тодорхой нэг онолын гүйцэтгэдэг
шиг тийм л үүрэгтэй байв.
Ийнхүү улс төрийн
шинжлэх ухааны хөгжлийн уламжлалт үе шат нь өөртөө төрийн бодлогын хэлбэрээр
илэрхийлэгдэх олон талт албан бус үйл ажиллагааны урсгалыг нээж өгсөн юм. Гэвч
өгүүлэн буй үед улс төрийн үзэгдэлд обьектив байдлаар өгсөн тодорхойлолт,
тухайн судлаачийн үнэлэмж хоёрыг нарийн зааглах бололцоогүй байсны дээр онол нь
өөрийн үүргээ гүйцэтгэж чаддаггүй, аргыг тусгайлан судлах, авч үзэх
шаардлагагүй байв.
Бихевиорист үе шат
Формал-эрх зүйн
болон уламжлалт үе нь орчин үеийн улс төрийн шинжлэх ухааны хөгжлийн эхний хоёр
үе шат байв. Түүний цаашдын хөгжил Америкт анх үүсэж, дараа нь дэлхийн бусад
хэсэгт хурдацтайгаар тархсан бихевиорист хувьсгалтай холбогдсон. Хэдийгээр бихевиорист
үе шат дэлхийн хоёрдугаар дайны дараагаас эхэлсэн гэж үздэг ч анхны үр хөврөл
нь арай эрт үед бүрэлдсэн байдаг. Энэ бол манай зуунд улс төрийн шинжлэх ухаанд
үүссэн хамгийн том өөрчлөлт гэдэг нь эргэлзээгүй.
«Бихевиоризм», «бихевиорализм»
гэх ойлголтууд нь англи хэлний «behavior» гэх нэг үгнээс гаралтай ч өөр
хоорондоо нийтлэг зүйл бага бөгөөд хольж ойлгох бололцоогүй юм. Улс төрийн
шинжлэх ухаан бихевиоралист чиглэлийн цэцэглэлтийн үедээ ч «бихевиорист»
байгаагүй билээ (Political science has never behavioristic even during the
height of its behavioralistic phase; Политология никогда не была
«бихевиористской» — даже в период расцвета бихевиоралистского направления). «Бихевиоризм» хэмээх ойлголт нь Ж. Б. Уотсон
(J. B. Watson)-ы бүтээлд тусгагдсан сэтгэл судлал дахь хүний зан үйлийн онолыг
төлөөлдөг. Би хувьдаа энэ номлолыг дэмжигч нэг ч улс төр судлаачийг танихгүй. Хамтран
зүтгэгчдийн маань дунд ч Уотсоны залгамжлагч, сэтгэл судлал дахь үйл байдлын
дэг сургуулийг үндэслэгч Б. Ф. Скиннерын онолыг дагагчид тааралдаж байсангүй
(Хэдийгээр ийм байх бололцоотой ч).
«Бихевиоризм»,
«бихевиорализм» хоёрын адил төстэй байдал нь хоёр чиглэл хүний зан үйлийн хүчин
зүйлд тулгуурлан үзэгдэл, үйл явцад тайлбар хийдэгт оршино. Үүнээс гадна
байгаль шинжлэлийн арга зүйд тулгуурлан хүнийг судалдаг болно. Хувь хүнийг
судалгааны үндсэн судлагдахуун болгон авч үздэг болон шинжлэх ухааны аргад
тулгуурлан оюун дүгнэлт хийдэг зэрэг адил төстэй байдал их юм.
Улс төрийн шинжлэх
ухааны хөгжил дахь бихевиоралист үе шат нь өмнөх үеэсээ олон онцлог шинжээр
ялгардаг байна (Easton, The Current Meaning of 'Behavioralism' in
Political Science , 1962) . Нэгдүгээрт, бихевирализм нь хүний зан
үйлийг ухамсарлагдах нэгдмэл чанар гэж үздэг бол хоёрдугаарт, эмпирик аргаар
түүнийг нотлох боломжтой гэж сургадаг байна. Гуравдугаарт, мэдээлэл цуглуулах,
шинжлэх нарийн арга хэрэглэхийг эрмэлздэг байна. Арга нь тухайн байдлыг бус,
асуудлыг шийдвэрлэхэд чиглэгддэг болно. Үүний хаяалбар нөлөөгөөр урьд өмнө нь
байгаагүй мэдээлэл цуглуулал, шинжлэх сурах бичиг, сургалтын хичээл орох, түгэн
дэлгэрэх болжээ. Улс төрийн шинжлэх ухаанд тоон арга зүйн хандлага чухалчлагдах
болсон тул дээрх хичээл, сурах бичгийг үр дүнтэй ашиглах бололцоотой болсон. Үр
дүнд нь 1950-1960-аад оны үед улс төрийн шинжлэх ухаанд асуулга, сурвалжлага,
түүвэр, регресс болон хүчин зүйлийн шинжилгээ, загварчлал гэх мэт тоон
шинжилгээ, эмпирик судалгааны нарийн аргууд хэрэглэгдэх болсон. Дөрөвдүгээрт,
бихевиоралистууд өмнөх үеийн төлөөлөгчдөөсөө илүү онолын эрэл хайгуул хийх
болсон. Обьектив ажиглалт дээр тулгуурлан юм, үзэгдлийн талаар цэгцтэй тайлбар
хийх нь онолын үндсэн ухагдахуун өөрчлөгдөхөд хүргэдэг байна. Урьд өмнө онол
илүү гүн ухааны шинж чанартай байв. Түүний гол асуудал нь «таатай амьдрал»-ыг
цогцлооход оршиж байв. Сүүл үеийн онол нь их төлөв түүхэн шинж чанартай болсон
бөгөөд гол зорилго нь өнгөрсөн үеийн улс төрийн үзэл санааны үүсэл, хөгжлийг
шинжлэхэд оршиж байжээ. Бихевиоралист онол нь эмпирик хэрэглээ баримжаалж
байсан бөгөөд улс төрийн институцийн үйл ажиллагаа, хүмүүсийн улс төрийн зан
үйлийг ухан ойлгох, тайлбарлах, урьдчилан тааварлахыг зорилгоо болгосон байна.
Бихевиоралист үеийн
судлаачдын гол хүчин чармайлга нь шинжилгээний янз бүрийн түвшинд
хэрэглэгдэхүйц эмпирик баримжаалсан онол боловсруулахад чиглэгдэж байв. Дунд түвшний
гэж нэрлэгдэх онол нь агуулгын хувьд шинжлэх ухааны бүхий л салбарыг хамарсан
онол боловсруулах арга хэрэгсэл болж байсан юм. Тухайлбал, засаглалын плюрализмын онол нь
ардчилсан тогтолцооны, тоглоомын тэрчлэн нийгмийн сонголтын онолыг бий болгосон
байна (Riker и Ordeshook, 1973).
Үүний сац өргөн
хүрээний онол хэмээн нэрлэгдэх илүү өргөн асуудлыг шийдвэрлэх боловсруулахад
хүчин чармайлга гаргах болсон. Харин дээрх гаргалгаа нь улс төрийн тогтолцоог
өргөн бөгөөд нийтлэг хүрээгээр ухан ойлгох боломж олгож байсан юм. Ийм төрлийн
оролдлогын нэг нь бүтэц-чиг үүргийн онол болон системийн шинжилгээ байв (Easton, A Framework of Political Analysis, 1981b ) . Тавдугаарт, ихэнх бихевиоралстууд судалгааны
үйл явц нь хувь судлаач болон нийгмийн санаа бодлоос үлэмж хэмжээгээр ангид
байх ёстой гэж үзэх болсон. Ёс зүйн үнэлгээ, эмпирик тайлбар нь шинжилгээний
хувьд харилцан бие биенээсээ ангид, нарийн зааглагдсан янз бүрийн санаа бодол
дээр тулгуурладаг гэж үзсэн. Бихевиоралист үзэлтнүүд судлаачийн үйл ажиллагаа
аливаа үнэлэмжээс ангид юм уу үнэт зүйлсийн хувьд төвч байх ёстой гэх
позитивизмийн анхдагч үзэл санааг тунхагласан байна. Хэдийгээр намайг
оролцуулан бидний зарим нэг нь уг санааг дэмждэг (Easton, Political System, 1981a) боловч бихевиоралист
хувьсгалын үе дэх уг хандлагыг хэтрүүлэн үнэлэх хэрэггүй юм. Үр дүнд нь улс төр
судлаачдын үйл ажиллагаанаас ёс суртахууны үнэлэмж ангид орших болсон билээ.
Зургаадугаарт,
бихевиорализмын хүрээнд хавсарга судалгаанаас ангид «цэвэр онол»-ын бие даасан
үүргийн тухай төсөөлөл дахин сэргэсэн юм. Бихевиоралист хандлагыг баримтлагчид
нийгмийн мэдлэгийн зорилт нь юм, үзэгдлийг ул суурьтай танин мэдэх, тайлбарлах
явдал гэж үзсэн учир нийгмийн тулгам асуудлыг шийдвэрлэхэд хэрэг болохуйц улс
төрийн институцийн үйл ажиллагаа, ерөөсөө хүмүүсийн улс төрийн зан үйлийн тухай
бат нот мэдээлэл цуглуулахыг чухалчлах болсон юм. Ийнхүү улс төрийн шинжлэх
ухааны бихевиоралист үе шатад судлаачийн сонирхол нийгмийг шинэтгэх зорилтоос
тухайн шинжлэх ухааны өмнө тулгамдаж буй асуудалд шилжиж өөрчлөгдсөн байна.
Ямар учраас
1950-1960-аад оны үед АНУ-д бихевиоралист хувьсгал үүссэн бэ?
Энэ бол нарийн,
ээдрээт хандлагын үр дагавар гэдэг нь ойлгомжтой. Түүний шалтгаан нь тухайн
шинжлэх ухааны жам ёсны хувьслын үр дүн юм.
(Үргэлжлэл бий....)
Эх сурвалжийн жагсаалт
B. Ollman & E. Vernoff. (1982). The Left
Academy: Marxist Scholarship on American Campuses. New York :
McGraw-Hill.
Beitz, C. R.
(1979). Political Theory and International Relations. Princeton, NJ:
Princeton Univ. Press.
Bell, D. (1960
). The end of ediology: On the Exhaustion of Political Ideas in the
Fifties. Glencoe, IL: Free Press.
Bentley, A.
(1908). The Process of Government: A Study of Social Pressures.
Chicago : Chicago University Press.
Downs, A. (1957
). An Economic Theory of Democracy . New York : Harper .
Easton, D.
(1962). The Current Meaning of 'Behavioralism' in Political Science . The
Annals of the American Academy of Political and Social Science. Monograph
(October), 1-25.
Easton, D.
(1969). The New Revolution of Political Science . Amer. Pol. Sci. Rev. 68,
1051-1061.
Easton, D.
(1981a). Political System. New York: Knopf.
Easton, D.
(1981b ). A Framework of Political Analysis. Chicago : Univ. of
Chicago Press.
Easton, D.
(1981c). Political system besieged by the state. Pol. Theory, 9,
303-325.
Eckstein, H.
(1966). Division and Cohesion in Democracy . Princetion, NJ:
Princetion University Press.
Fainsod, M.
(1940). Some reflections on the nature of the regulatory process. In Public
Policy . Cambrodge, MA: Harvard University Press.
Fishkin, J. S.
(1982). The Limits of Obligation. New York : Yale University Press .
G. H. Kramer & J. Hertzberg. (1975). Formal Thery . In Handbook of Political Science
(p. Chap. 7). Reading, MA: Addison-Wesley.
Hanson, N. R.
(1969). Perception and Discovery. San Francisco: Freeman Cooper.
Herring, P.
(1929). Group Representation Before Congress . Baltimore : John
Hopkins Press.
I. Lakatos &
A. Musgrave . (1970). Criticism and the Growth of Knowledge .
Cambridge : Cambridge University Press.
K. Lehrer &
C. Wagner. (1981). Rational Consensus in Science and Society .
Dordrecht, Holland : Reidel .
Kuhn, T. (1962).
The Structure of the Scientific Revolution. Chicago: University of
Chicago Press.
Monroe, K.
(1983). Presidental Popularity and Economy. New York : Praeger.
N. Frolich &
J. A. Oppenheimer . (1982). Modern Political Economy . Englewood
Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
Poulantzas, N.
(1973 ). Political Power and Social Classes. London: New Left Books:
Sheed and Ward.
Rawls, J.
(1971). A Theory of Justice. Cambridge, MA: Cambridge University
Press.
Shapere, D.
(1974). Discovery, rationality and progress in science. In K. Schaffner and
P. Cohen (Ed.), Proceedings of 1972 Biennial Meetings of Philosophy
Science Association (pp. 407-419). Dordrecht, Holland: Reidel.
Suppe, F.
(1977). The Structure of Scientific Theories. Urbana : University
Illinois Press.
Toulmin, S.
(1972). Human Understanding . Princeton, NJ: Princeton University
Press.
Truman, D.
(1951). The Governmental Process: Political Interests and Public Opinion.
New York : Knopf.
W. H. Riker
& P. C. Ordeshook. (1973 ). An Introduction to Positive Theory.
Englewood-Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
МОНГОЛЧИЛГО ХИЙСЭН: ЭТҮГЭН ИХ
СУРГУУЛИЙН НИЙТИЙН ЗАХИРГАА, УДИРДЛАГЫН БАГШ НЯМААГИЙН ОТГОНБАЯР
